ABD ve İran: Savaş Mı Barış Mı?

İran'a yönelik olası bir ABD-İsrail saldırısını çevreleyen retorik, örtülü tehditler, medya sızıntıları ve Trump yönetiminden Tahran'a resmi olmayan bir ültimatom gibi görünen şeylerle körüklenerek yoğunlaştı. Somut sonuçlar belirtilmemiş olsa da, doğrudan askeri harekâtın anlamı büyük görünüyor.

1979 İslam Devrimi'nden bu yana – ve özellikle İran-Irak Savaşı'ndan sonra – İran sürekli olarak ABD önderliğindeki askeri müdahale tehdidi altında yaşadı. Bu tehditler, bölgesel dinamiklere ve ABD'nin değişen önceliklerine bağlı olarak dalgalandı. 

ABD'nin 2003'te Irak'ı yasadışı işgalinin ardından, İran ve Suriye, Amerikan tarzı rejim değişikliği için sıradaki ülkeler gibi göründü. Ancak Irak'taki uzun süreli isyan ve işgalin maliyeti, ABD'nin askeri maceralarını caydırdı – özellikle de büyüklüğü ve coğrafyası önemli zorluklar teşkil eden İran gibi bir medeniyet devletine karşı.

Cumhuriyetçi liderler ve özellikle ABD Başkanı Donald Trump, sessiz diplomatik çözümler peşinde koşmak yerine, tipik olarak algılanan ABD düşmanlarına karşı açık tehditler ve ekonomik boğma politikaları uygulamaya yöneldiler. Bugün, İran'ın müttefiklerinin, özellikle de Lübnan'daki Hizbullah'ın ve Suriye devletinin, her ikisi de Batı'nın baskısı ve ABD destekli İsrail saldırganlığı altında askeri gerilemeler ve siyasi izolasyonla karşı karşıya kalan son zamanlarda zayıflaması göz önüne alındığında, Tahran'a karşı ölümcül bir darbe vurmak için eşsiz bir fırsat hissediyorlar. 

Uzun zamandır İran'ın ileri savunma hattı olarak görülen Hizbullah, şimdi Lübnan'ın iç kısıtlamaları ve sürekli İsrail saldırganlığıyla karşı karşıya ve bu İran'ın hedef alınması durumunda önleyici hareket etme kapasitesini sınırlıyor. Bu arada, Suriye'nin Direniş Ekseni için lojistik değeri, yaptırımlar, askeri yorgunluk ve eski Devlet Başkanı Beşar Esad hükümetinin, el-Kaide bağlantılı Devlet Başkanı Ahmed eş-Şara yönetimindeki dış destekli aşırılık yanlıları tarafından devrilmesi nedeniyle azaldı.  

Bölgesel önemi istismar etmek

Direniş Ekseni savunmaya geçerken, Washington ve Tel Aviv kazanımlarını pekiştirmek için geçici bir fırsat görüyorlar. Fakat tehditlerine rağmen, İran önemli caydırıcılık yeteneklerini koruyor ve kışkırtıldığı takdirde misilleme yapmaya hazır görünüyor.

Trump'ın stratejisinin, İran'ın ve yerli nükleer programının çok ötesine uzandığını da belirtmek gerekir. Bu dış politika duruşları, Çin'i tecrit etmeye, bölgesel çatışmaları sıfırlamaya, Pekin'i Moskova'dan uzaklaştırmaya ve küresel enerji akışlarını ve fiyatlarını yeniden yönlendirmeye yönelik daha geniş bir girişimin parçasıdır ve tüm bunlar İsrail'i, Washington'un yerel infazcısı olarak desteklerken cereyan ediyor.

Bu bağlamda Batı Asya, hem bir deneme sahası hem de potansiyel bir bataklık haline gelmektedir. Trump, İsrail ile Arap devletleri arasındaki sözde "normalleşme" sürecini tamamlamaya, Filistin direnişini etkisiz hale getirmeye ve İran'a bölgesel rolünü kabul etmesi için baskı yapmaya çalışıyor. 

Kendisini anlaşmalara açık bir pragmatist olarak lanse etse de, bu duruş ikili bir amaca hizmet ediyor: iç siyasi sermayeyi güvence altına almak ve kökleri ABD'ye bağımlı olan bölgesel bir ittifak oluşturmak.

Yine de böyle bir anlaşmanın gerçekleşmesi için İran'ın temel ideolojik ve stratejik dayanaklarını, yani bölgesel ittifaklarını ve füze caydırıcılığını terk etmesi gerekecek. Bu pek olası değil. İran, bu unsurları teslim etmenin İslam Cumhuriyeti'ni sadece ideolojik temelinden değil, aynı zamanda herhangi bir anlamlı bölgesel nüfuzundan da mahrum bırakacağını biliyor.

İran'ın çok katmanlı caydırıcılığı

Tahran'ın savunma stratejisi birkaç sütuna dayanıyor. Birincisi, Irak'tan Yemen ve Lübnan'a uzanan ve Batı hegemonyasına karşı bir tampon oluşturan ittifak ağıdır. İkincisi, hassas füzeler, insansız hava araçları ve yerel olarak geliştirilen hava savunma sistemlerinden oluşan büyüyen cephaneliğidir. Üçüncüsü coğrafya; İran'ın Fars Körfezi'ndeki kilit geçiş noktaları üzerindeki kontrolü ve küresel petrol arzını bozma kapasitesi ona önemli bir kaldıraç sağlıyor.

Son savunma hattı İran'ın nükleer programı olmaya devam ediyor. Resmi olarak barışçıl olsa da, Tahran'ın büyük bir doğrudan saldırıya yanıt olarak doktrinini yeniden ayarlayabileceğini gösteren sinyaller var. İran'ın nükleer altyapısı, özellikle de bir dağın derinliklerinde müstahkem bir tesis olan Fordov'daki nükleer altyapısı bu stratejik derinliğin altını çiziyor.

Son darbelere rağmen, İran'ın varoluşsal bir tehditle karşı karşıya kalması durumunda Hizbullah'ın pasif kalması pek olası değil. Aynı şekilde, ABD'nin Irak'taki çıkarları ve bölgedeki üsler, özellikle de Cibuti, Yemen'deki Ensarallah hareketinin misilleme saldırılarının hedefi haline gelebilir. 

İran'ın silah geliştirme programı, 2011 sonrası Hayber Şiken ve Fettah serileri gibi çok sayıda balistik füze hattı ve İmad ve Rıdvan gibi daha basit ancak çok sayıda üretilebilir sistemlerle olağanüstü adımlar attı. 

Bu arada, İran'ın insansız hava araçları Ukrayna'dan Kızıldeniz'e kadar olan harekat alanlarında etkili olduğunu kanıtlarken, katmanlı hava savunması - Hordad, Baver-373 ve Mecid sistemleri - sürekli hava harekatlarını düşmanlar için maliyetli hale getiriyor. Deniz stratejisi, asimetrik savaşa ve küresel enerji ticareti için bir can simidi olan Hürmüz Boğazı'nın kontrolüne dayanıyor.

Amerikan seçenekleri ve kısıtlamaları 

ABD, Batı Asya'da, özellikle Fars Körfezi'ndeki üslerde olmak üzere yaklaşık 60 bin asker bulunduruyor ve uçak gemileri ve Patriot sistemleri de dahil olmak üzere varlıklarını Pasifik'ten bölgeye kaydırdı. Washington elbette İran'ın altyapısına zarar vermek için bir harekat başlatabilir, ancak bunu sürdürmek zor olacaktır. 

Tüm bölgesel ABD üsleri İran füzelerinin menzili içindedir, bu da herhangi bir angajmanın, ABD için on yıllardır gerçek karşı ateşle ilk konvansiyonel savaşı işaret edebileceği anlamına gelir. 

Washington'un İran içinde kaos yaratmak için siber savaşa ve hem sivil hem de askeri altyapıyı hedef alan gizli operasyonlara büyük ölçüde dayanmasını bekleyebiliriz. Fakat sınırlı bir saldırı, uzun süreli bir çatışmayı tetikleme riski taşıyor - İran'ın tartışmasız daha hazırlıklı olduğu bir şey. 

İran'ın yıpratma stratejisi, asimetrik güçlerine ve ABD'nin Patriotlar, SM serisi önleme uçakları ve seyir füzeleri gibi mühimmat tedarik zincirlerinin kırılganlığına uyuyor. 

Kızıldeniz'de devam eden angajman zaten Amerikan kaynaklarını zorladı. ABD uçak gemileri, etkili menzilin çok ötesindeki konumlardan faaliyet gösteriyor ve hassas mühimmat stokları azalıyor - birçoğu Çin ile gelecekteki çatışmalar için tahsis edildi. 

Maliyetten ziyade, üretim sınırlamaları, uzun süreli bir harekatın sürdürülmesindeki gerçek darboğazdır. Bu kısıtlamalara rağmen, ABD yine de ciddi ilk hasara neden olabilir. Ancak böyle bir operasyonu, özellikle de bölgesel misilleme karşısında sürdürmek, yüksek bir siyasi ve ekonomik maliyete yol açacaktır. 

Eşkıyalıkla pazarlık arasında 

Her iki tarafın da kaybedecek çok şeyi var - ve pazarlık edecek çok şeyi var. Washington için sınırlı bir çatışma acil stratejik hedeflere hizmet edebilir. Tahran'a göre, ABD'yi uzun süreli bir savaşa sürüklemek, baskıyı zaten içeride ekonomik türbülansla boğuşan Amerikalı karar vericiler üzerine yeniden kaydırabilir.

Savaş retoriği manşetlere hakim olsa da, doğrudan çatışmaya giden yol belirsizliğini koruyor. Pek çok şey dolaylı müzakerelerin sonucuna, özellikle de Umman'ın Maskat kentinde yapılan son dolaylı müzakere turuna bağlı. 

Trump'ın teatral söylemleri (tehditler, askeri yığınak ve düzensiz mesajlar), açık bir savaş yürüyüşünden ziyade müzakere taktikleri olarak daha iyi anlaşılıyor. Özellikle, Trump'ın işgal devletinin İran'a karşı herhangi bir savaşta başı çekmesi gerektiği konusundaki ısrarı, ABD'yi bir başka Batı Asya bataklığına sokma konusundaki isteksizliğini ortaya koymaktadır. 

Tercihi, kendi şartlarına göre, kan dökmeden bir dış politika 'zaferi' sergilemesine izin veren bir anlaşma olmaya devam ediyor. Özetle, savaş ne kaçınılmazdır ne de zorunlu olarak belirleyicidir. ABD'nin diğer küresel önceliklere yeniden odaklanmak için Batı Asya'da stratejik bir duraklamaya ihtiyacı var. 

Bu arada İran, içeride yeniden inşa etmek ve İsrail'in mevcut ivmeyi kullanmasını engellemek için zaman arıyor. Önümüzdeki haftalarda, bu soğukluğun çatışmayla mı yoksa uzlaşmayla mı sonuçlanacağı belli olabilir.

Kudüs Haber Ajansı - KHA

ÇEVİRİ ANALİZ, 15 Nisan 2025 23:13