İsrail'in, Suriye-Lübnan-Ürdün'deki Örtülü Savaşı

Ocak ayının başında, isyancı güçlerin Şam'ı ele geçirmesinden ve Suriye hükümetini devirmesinden bir aydan kısa bir süre sonra, İsrail işgal güçleri, Kuneytra'nın batı kırsalında bulunan Dera’a için kritik bir su kaynağı ve bölgenin en büyük barajı olan el-Mantara Barajı'nın çevresine kadar uzanan bir ilerleme başlattı. 

Raporlar, İsrail tanklarının ve birliklerinin askeri karakollar kurduğunu, toprak bariyerler diktiğini ve yerel hareketlere katı kısıtlamalar getirdiğini ve yalnızca belirli, önceden belirlenmiş zamanlarda erişime izin verdiğini gösteriyor. 

Suyun jeopolitiği

Doğal kaynaklar jeopolitiğin şekillenmesinde her zaman çok önemli bir rol oynamıştır ve bunlar arasında tatlı su kaynakları giderek daha fazla tartışılır hale gelmiştir. Petrol ve gaz küresel manşetlere hakim olsa da, suyun tarım, sanayi ve günlük yaşamdaki vazgeçilmez rolü, onu küresel istikrarda eşit derecede kritik bir faktör haline getiriyor. 

Tatlı su kaynakları azaldıkça, bu değerli kaynak üzerinde çatışma riski artmakta, ekonomik kalkınmayı ve sosyal istikrarı tehdit etmektedir.

Tarihsel olarak, uluslar ticaret yollarını güvence altına almak, ittifaklar kurmak ve teknolojik ilerlemeleri yönlendirmek adına su zengini bölgeler üzerinde kontrol sahibi olmak için yarıştılar. Medeniyetin Beşiğindeki Sümerler ve Babilliler gibi eski uygarlıklar, Dicle ve Fırat nehirlerini kullanarak gelişti. Buna karşılık, kaynak bakımından fakir bölgeler genellikle kalkınmada gecikti ve bu da siyasi ve teknolojik ilerlemelerini sınırladı.

Bugün, su kıtlığı bölgesel siyasi stratejileri şekillendirmeye devam ediyor. Nil Nehri Havzası, Mısır, Sudan ve Etiyopya'nın Büyük Etiyopya Rönesans Barajı konusundaki anlaşmazlığa kilitlendiği dikkate değer bir örnek teşkil ediyor. 

Afrika'nın en büyük hidroelektrik girişimi olan bu proje, tatlı suyunun yüzde 90'ı için Nil'e bağımlı olan Mısır ile diplomatik gerilimleri artırdı. 

Batı Asya ve Kuzey Afrika bölgesi, nüfusunun yüzde 83'ünün aşırı su stresi altında olduğu benzersiz bir su kıtlığıyla karşı karşıya. Dünya Kaynakları Enstitüsü'ne göre, küresel olarak en çok su sıkıntısı çeken 17 ülkeden 12'si bu bölgede bulunuyor ve Katar, İsrail ve Lübnan ilk üçte yer alıyor. 

Ek olarak, küresel nüfusun yaklaşık yüzde 40'ı uluslararası sınırları aşan nehirlere bağımlıdır ve bu da sınır ötesi su yönetimini kritik bir jeopolitik zorluk haline getirmektedir. İsrail'in el-Mantara Barajı'na yönelik son saldırısı bu gerçeği açıkça göstermektedir.

Küresel su talebinin 2050 yılına kadar yüzde 20-25 oranında artacağı tahmin ediliyor ve bu da Batı Asya ve Kuzey Afrika gibi bölgeler üzerinde büyük bir baskı oluşturuyor. Yüzyılın ortalarına gelindiğinde, bölge nüfusunun yüzde 100'ü aşırı su stresi ile karşı karşıya kalabilir, bu da siyasi ilişkileri daha da istikrarsızlaştırabilir ve paylaşılan su kaynakları üzerinde devletler arası çatışma riskini artırabilir. 

Bu tür gerilimler, hayati su kaynakları üzerindeki kontrolün bir parlama noktası haline geldiği İsrail ve Suriye'de halihazırda belirgindir.

İsrail'in su gerçekleri ve hırsları

Filistin'in kurak iklimi ve sınırlı doğal su kaynakları, topraklarının yarısından fazlasını çöller oluşturduğu için işgal devletinin su yönetimine yaklaşımını uzun süredir şekillendiriyor. Ülkenin en önemli tatlı su kaynakları arasında Celile Gölü, Ürdün Nehri ve kıyı ve dağlar boyunca uzanan su katmanları yer alıyor. 

Bununla birlikte, tuzdan arındırma ve atık suyun yeniden kullanımındaki teknolojik gelişmeler, İsrail'in doğal su kaynaklarına olan bağımlılığını azaltmasına yardımcı oldu. 2018 yılına kadar İsrail, arıtılmış atık suyunun yüzde 87'sini, öncelikle tarımsal amaçlar için yeniden kullanıyordu.

Ancak, bu yenilikler sınırlamalarla birlikte gelir. Tuzdan arındırma ve atık su arıtımı maliyetlidir ve iklim değişikliğinin etkilerini tamamen dengeleyemez. Artan sıcaklıklar, azalan yağışlar ve azalan akifer doldurma oranları, Kinneret Gölü'nün azalan su seviyeleri ve artan tuzluluğu ve ülkenin güneyinde daha fazla çölleşme gibi İsrail'in su kıtlığını daha da kötüleştiriyor. 

Bu zorlukların üstesinden gelmek adına İsrail, atık suyun yaklaşık yüzde 94'ünü toplamak ve arıtmak için çalıştı ve bunların yüzde 87'si başta tarım için olmak üzere yeniden kullanılıyor. Genel olarak, 2000 ve 2018 yılları arasında, tarımın tatlı su çekimlerindeki payı, toplam su çekimlerinin yüzde 64'ünden yüzde 35'ine düştü. 

Bu zorluklar İsrail'i ihtiyaçlarını karşılamak için Ürdün'deki Yermuk Nehri ve Lübnan'daki Litani Nehri gibi bölgesel su kaynaklarına yönelmeye zorladı. 

Su, Siyonist ideolojik hareketin ilk günlerinden beri İsrail'in stratejisinin temel taşı olmuştur. Devlet, savaşlar, işgaller ve komşu Arap devletleriyle müzakereler yoluyla kurulduğundan beri, suya erişim İsrail için stratejik bir öncelik olmuştur. Bu strateji, komşu ülkelerin su güvenliği pahasına bile olsa, sınırları içinde ve ötesinde su kullanımını en üst düzeye çıkarmak etrafında dönüyordu.

Chaim Weizmann gibi erken dönem Siyonist liderler, Suriye'de yakın zamanda işgal edilen Hermon Dağı ve Lübnan'ın Litani Nehri gibi bölgelerden gelen suyun sulama ve ekonomik kalkınma için önemini vurguladılar. 

Modern siyonizmin kurucusu Theodor Herzl, en başından beri, kısmen hayati su kaynaklarını içermesi nedeniyle, Yahudi devletinin güney Lübnan'ı da içermesi gerektiğini vurguladı. Siyonist hareket, 1919'da Paris'te düzenlenen barış konferansı sırasında Ürdün Nehri, Litani Nehri ve Suriye'deki Havran Ovası'nın kaynaklarını işgal altındaki Filistin'e ilhak etmek için muazzam bir baskı uyguladı. Ancak bu talepler, 1916 Sykes-Picot Anlaşması uyarınca Suriye ve Lübnan üzerinde mandası bulunan Fransız tarafı tarafından reddedildi.

1941'de, daha sonra İsrail'in ilk başbakanı olan David Ben-Gurion, gelecekteki İsrail devletinin Litani Nehri'ne göz diktiğini açıkça ortaya koydu: "Litani Nehri'nin yaşayabilirliğini sağlamak için Yahudi devletinin sınırları içinde olması gerektiğini hatırlamalıyız."

1948 sonrası İsrail su kaynaklarını kamulaştırdı ve suyu kuzeyden kurak güneye taşımak için Ulusal Su Taşıyıcısı gibi iddialı projeler başlattı. 

1930'lu ve 1940'lı yıllarda yapılan su çalışmaları, İsrail'in 1953 Johnston Projesi'nin, Celile Denizi'ni doğal bir nehir suyu rezervuarı olarak kabul ederek Ürdün Nehri Havzası ülkelerinin siyasi sınırlarını göz ardı ettiğini gösteriyor. Tel Aviv, Ürdün Nehri sularının akışını kendi lehine çevirmeyi planladı ve bu planları 1953'ten beri İsrailli Mekorot şirketi aracılığıyla uygulamaya başladı.

Bu çabalar, Ürdün Nehri ve kollarının sularını Celile Denizi'ne yönlendirmekten oluşuyordu, bu da Ölü Deniz'in su seviyelerinde bir azalmaya ve sulama kullanımları ve tarımsal genişleme için kol akarsularının saptırılması nedeniyle kuruduğu için alanlarının küçülmesine yol açtı. 

Ayrıca, Ürdün Vadisi bölgesindeki yüksek sıcaklıklardan kaynaklanan yüksek buharlaşma oranı, su seviyesindeki düşüşün hızlanmasına katkıda bulundu. 1990'ların başında, Ölü Deniz'in su seviyesi deniz seviyesinin 410 metreden daha altına ulaşmıştı ve bu da eşsiz bir doğal kaynak olarak varlığını ciddi şekilde tehdit ediyordu.

1967 savaşı, İsrail'in Batı Şeria, Gazze ve Golan Tepeleri gibi su zengini bölgelerin kontrolünü ele geçirmesiyle bir dönüm noktası oldu. Bu bölgeler şu anda İsrail'in su kaynağının önemli bir bölümünü sağlıyor. 

Ancak bu kontrol, suya erişim konusunda ciddi kısıtlamalarla karşı karşıya kalan komşu devletler ve Filistinliler pahasına geldi. Örneğin, Filistinlilerin kişi başına düşen su tüketimi, İsrail'in 60 metreküpüne kıyasla yılda ortalama sadece 20 metreküp.

İsrail hükümeti, Filistinlilerin su kullanımını sıkı bir şekilde düzenler, yeni kuyuların açılmasını yasaklar ve kotaları aşmak için para cezaları uygularken, İsrail yerleşimleri böyle bir kısıtlamayla karşı karşıya değil. Sonuç, Filistin tarımı geri kalmış ve verimsiz kalırken, Filistin topraklarındaki Yahudi yerleşimleri modern sulama sistemlerinden yararlanırken, suya erişimde korkunç bir eşitsizliktir.

Suriye'nin güneyindeki endişe verici gerçek

İsrail'in Suriye'nin güneyine yönelik harekâtı, devam eden su hırslarını gözler önüne seriyor. Raporlar, Tel Aviv'in şu anda Suriye ve Ürdün'ün ortak su kaynaklarının yüzde 40'ını kontrol ettiğini gösteriyor. İsrail güçleri, Aralık ayında Yermuk Havzası'ndaki el-Vahde Barajı'nı ele geçirmesinin ardından el-Mantara Barajı'na ilerledi. 

Yermuk Havzası, Suriye ile Ürdün arasındaki doğal sınırın bir parçasını oluşturan stratejik açıdan kritik bir alandır. Havzanın birincil su kaynağı olan Yermuk Nehri, tarım arazilerini destekliyor ve Suriye'nin Der’a ve Suveyda bölgelerinin yanı sıra kuzey Ürdün'deki topluluklara içme suyu sağlıyor. 

Nehir, 47 kilometresi Suriye toprakları içinde olmak üzere 57 kilometrelik bir mesafeyi kaplarken, geri kalanı Suriye-Ürdün sınırının bir parçasını oluşturuyor. Suriye, kıyılarında, 225 milyon metreküp depolama kapasitesine sahip daha büyük el-Vahde Barajı'na ek olarak, başta Yermuk Barajı olmak üzere bir dizi baraj inşa etti.

Bu barajlar, yaklaşık 13 bin 640 hektar olarak tahmin edilen geniş tarım arazilerini sulamak için kullanılıyor ve havzadan Der’a şehrine ve kırsalına ve hatta Suveyda'nın kırsalına kadar uzanan "Tavra Hattı" gibi büyük pompalama ağları aracılığıyla çevredeki köylere içme suyu sağlıyor.

Bununla birlikte, bu hayati su yolu, Tel Aviv'in bölgesel su hakimiyetini güvence altına alma stratejisinin bir zayiatı haline geldi.

Bu zorluklara rağmen, İsrail'in Suriye'nin güneyindeki son eylemleri, su kıtlığını bölgesel genişleme yoluyla ele alma konusunda tutarlı bir stratejinin örneğidir. Suriye'deki siyasi kargaşa, işgal devletinin bu hırslarını ilerletmesi için tarihi bir açılım sağladı. 

Özellikle, Batı Asya'da ortaya çıkan olaylar, İsrail'in Lübnan'ın su kaynaklarını sömürmesine karşı birincil caydırıcılığın her zaman etkili direniş olduğunu gösteriyor. Direniş Ekseni'nin karşılaştığı büyük stratejik gerilemelere kadar, bu direniş, İsrail'in bölgedeki karasuları kazanımlarını tekrarlamasını engellemeyi başardı. 

Bugün, kritik su altyapısının kontrolünü ele geçiren İsrail'in hırsları Suriye, Ürdün ve Lübnan için doğrudan tehditler oluşturuyor. Fakat bölge hızlanan krizlerle karşı karşıya kalırken, bu su odaklı stratejinin ciddiyeti, daha geniş jeopolitik kaygıların gölgesinde kalma riski taşıyor. İsrail'in su kaynaklarına olan susuzluğunun sınır tanımadığı giderek daha açık hale geliyor.

Kudüs Haber Ajansı - KHA

ÇEVİRİ ANALİZ, 15 Ocak 2025 00:07