İsrail Ekonomisi, Savaşın Sonuçlarına Katlanabilir Mi?

Hamas'ın başlattığı ve binlerce İsraillinin ölümüne ve yaralanmasına neden olan operasyon, işgal altındaki toprakları bir deprem gibi sarstı ve sonrasındaki etkileri gelecek nesiller boyunca yankılanmaya devam edecektir; ve bir acil durum hükümeti veya diğer hükümet biçimleri kurulsa bile, Tel Aviv bu operasyonun yıkıcı zararlarından ve yüksek maliyetlerinden kurtulamaz. İşgal altındaki topraklarda güvensizliği alevlendirmenin yanı sıra, mevcut savaşın en önemli etkilerinden biri, İsrail yaşamının siyasi, sosyal ve kültürel yönlerini etkileyecek olan İsrail ekonomisi üzerinde olacaktır. 

İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu, Gazze'deki bombardıman harekatının Hamas direniş hareketini ve Gazze'deki “işgali” ortadan kaldırma hedefini açıklamış olsa da, savaşın geniş yönleri göz önüne alındığında, kuşatma altındaki yerleşim bölgesine olası bir kara harekatının ve uzun süreli savaşın önündeki engellerden ve endişelerden biri, İsrail'in iç koşullarını alevlendirebilecek ekonomik sonuçlardır.

Yüksek savaş maliyetlerinden kaynaklanan ağır baskı

Uzun vadeli savaşlar çoğunlukla askeri ve ekonomik alanlarda etkilerini bıraktığından, İsrail'in Gazze savaşına katılımı ekonomisine ciddi zararlar verebilir ve savaşın etkileri iki haftalık çatışma içinde halihazırda belirgindir. 

İsrail bankası Hapoalim, Times of Israel gazetesinin aktardığı bir raporda, ilk tahminlerin Gazze'ye yönelik savaşın maliyetinin 7 milyar dolardan az olmayacağını ve bir kara harekatı başlatılması durumunda İsrail GSYİH'sının yüzde 1,5'ine ulaşacağını gösterdiğini söyledi. 

İsrail bankası, mevcut çatışmanın neden olduğu ekonomik zararı tahmin etmek için henüz çok erken olduğunu açıkladı, ancak 2014'te Gazze'de Hamas ile 50 günlük savaşın GSYİH'nın yüzde 0,3'üne eşdeğer 3,5 milyar şekel (880 milyon dolar) zarara yol açtığını vurguladı. 

Gazze'deki savaş başlamadan önce İsrail Merkez Bankası, 2023-2024'te yüzde 3'lük bir büyüme öngörmüştü ve bu oran mevcut gelişmeler göz önüne alındığında gerçekleşmeyebilir.

İsrail Merkez Bankası Başkanı Amir Yaron, CNN'e verdiği demeçte, "Ön saflarda çok sayıda yedek asker ve roket saldırıları nedeniyle sığınaklarda siviller varken, savaş gerçek ekonomik faaliyetleri etkileyecek ve muhtemelen önümüzdeki dönemde de devam edecek" dedi. 

Reuters'e göre, İsrail borsası Hamas operasyonunun başlamasından bu yana yüzde 8 düştü ve bu kayıp devam ediyor. Borsadaki bankacılık sektörü, Netanyahu'nun yargı reformlarının neden olduğu kriz ve protestolar nedeniyle yıl başından bu yana yüzde 8,7 küçülerek en büyük kayıpları yaşadı. Devlet tahvillerinin değeri, çatışmanın ilk gününde yaklaşık yüzde 3 düştü. 

Sky News Arabia'ya göre, 9 Ekim'de, Hamas operasyonundan iki gün sonra, İsrail merkez bankası ABD doları karşısında şekel değer kaybını önlemek için 30 milyar dolarlık döviz rezervi sattı, ancak iki haftadan kısa bir süre içinde şekel değerinin yaklaşık yüzde 4,8'ini kaybetti.

Ramallah'taki Arap Amerikan Üniversitesi'nde ekonomi profesörü olan Nasr Abdulkerim, Sky News Arabia'ya verdiği demeçte, "Gazze'deki savaşın İsrail ekonomisine maliyetinin şu anda günde 1 milyar dolar olarak tahmin edildiği göz önüne alındığında, Tel Aviv Menkul Kıymetler Borsası'nın da daha fazla zarara uğrayacağını" söyledi. Bu nedenle, önümüzdeki haftalarda savaşın devam etmesi İsrail ekonomisine on milyarlarca dolar zarar verebilir ve birkaç ay içinde İsrail'in 200 milyar dolarlık döviz rezervini tüketebilir. 

Geçen hafta iki derecelendirme kuruluşu İsrail'in artan borçları konusunda uyardı. Ayrıca, Cuma günü, Moody's derecelendirme kuruluşu bir raporda, Gazze'deki mevcut çatışmanın son on yıllardaki şiddet dönemlerinden daha yoğun olduğunu ve kaynakları ekonomiden uzaklaştırma, yatırımları azaltma ve işgal altındaki topraklarda ekonomik güveni kaybetme riski taşıdığını söyledi.

Bir diğer önemli konu ise işgalci rejimin Gazze'de kullandığı silahların miktarıdır. Hamas yetkilileri, son iki hafta içinde silah stoklarının sadece yüzde 10'unu tükettiklerini ve uzun vadeli bir savaşa tamamen hazır olduklarını açıkladılar. Ancak İsrailliler Gazze'yi ağır bir şekilde vuruyor. Bu sorun, önümüzdeki haftalarda ve aylarda işgalcilerin askeri harcamalarını artıracaktır. Zira silah cephaneliklerinin elle tutulur bir sonuç alınmadan boşaltılması, hükümetin silah ihtiyacını karşılayabilmesi için savunma bakanlığına depoları yeniden doldurması için fahiş bütçeler ayırmasına neden olmaktadır. Bu nedenle, askeri sektöre daha fazla fon tahsis etmek için hükümetin diğer ekonomik sektörlerde harcama kesintileri yapması gerekiyor ve bu da üretimde düşüşe neden olabilir.

İsrailliler her ne kadar savaşı sürdürmek için yeterli mali kaynağa sahip olduklarını iddia etseler de savaşın hemen başında ABD'den 10 milyar dolarlık ekonomik yardım talep edilmesi, durumun muhafazakarların iddia ettiği kadar iyi olmadığını gösteriyor. Başkan Joe Biden yönetimi, Kongre'den İsrail rejimine mali yardım istedi, ancak işgal altındaki topraklardaki çatışma uzarsa, ABD'deki savaş karşıtları seslerini yükseltecek. 

Geçtiğimiz yıl boyunca ABD'de Ukrayna'ya askeri ve mali yardıma karşı yaygın protestoların artması dikkat çekicidir. Doğal olarak, bu sorun aynı zamanda İsrail'in savaş çığırtkanlığının bir sonucu olarak Amerikan ekonomisine dayatılan maliyetlerdeki artış için de geçerlidir. Bu nedenle İsrailliler, Amerikan desteğine uzun süre güvenemeyecekleri gerçeğini dikkate almalıdır.

İsraillilerin yerinden edilmesi

Gazze'deki savaşın İsrail ekonomisi için bir başka sonucu da İsraillilerin yerinden edilmesidir. Geçen hafta İsrail ordusu, Hamas operasyonundan bu yana yaklaşık 500 bin İsraillinin evlerini terk ettiğini itiraf etti. İnsanların evlerinden kaçması, bu büyük sayının ve önümüzdeki haftalarda evlerinden kaçması muhtemel daha fazla insanın yerleşimi için yeni bütçeleri onaylaması gerektiğinden, hükümet maliyetlerini artırabilir. Bu durum devam ederse, kabinenin şahinleri, yerinden edilenlerin diğer bölgelere kalıcı olarak yerleştirilmesinin yollarını düşünmelidir. Hükümetin mali kaynaklarını savaş için seferber etmesi gerektiğinden yeni evler inşa etmek maliyetlidir ve bunun ekonomi üzerinde olumsuz etkileri olacaktır.

İş dünyası ve teknoloji sektörlerinin zararı

Ekonomik faaliyetlerin devamı işgücüne bağlı olduğundan, Tel Aviv'in direniş gruplarına karşı savaşı, bu rejime bu alanda da ciddi bir meydan okuma getirmiştir. İşgal altındaki topraklarda, yedek kuvvetlerin çağrılması nedeniyle, yaklaşık 360 bin asker, Gazze ve diğer cephelerde askeri görev için seferber edilmek üzere işlerini bırakacak ve bu nedenle ekonominin bazı kısımları personel sıkıntısı çekecek ve imalat ve hizmet sektörleri aksamalara uğrayacak.  En büyük şok, askerlik hizmeti için çağrılan yedek askerlerin çoğunun teknoloji girişimcileri, öğretmenler, avukatlar ve diğer laik İsrailliler olması, ultra-Ortodoks erkeklerin ise orduda hizmet etmek veya dini nedenlerle çalışmak zorunda olmamasıdır. Bu, istihdamı iş ve girişimcilik faaliyetlerinin önemli bir bölümünü yürüten kişilerle sınırladı.

Sky News Arabia'ya göre, yedek kuvvetlerin çoğunluğu 40 yaşın altında ve İsrail GSYİH'sının beşte birini oluşturan İsrail teknoloji sektöründeki kilit nüfusu oluşturuyor. İsrail rejiminin ordusunun, hava kuvvetlerinin ve donanmasının sadece 150 bin düzenli personeli olduğu ve büyük çatışmalarda tüm yedek askerlerin güvenlik savunması için çağrıldığı belirtilmelidir. 

Öte yandan, İsrailli liderler aktif olarak dünyanın dört bir yanından önemli sayıda Yahudi'yi çekmeye çalışırken, İsrail kurumları tarafından yayınlanan göç verileri, işgal altındaki topraklardan tersine göç için başvuranların sayısının ürkütücü bir şekilde arttığını gösteriyor.

Middle East Monitor, İsrail rejimindeki tersine göçe dikkat çeken bir raporda, önemli sayıda İsraillinin artık işgal altındaki toprakları güvenli bir yer olarak görmediğini ve aktif olarak başka bir ülkenin pasaportunu almaya çalıştığını, bu sorunun Tel Aviv'deki yabancı büyükelçiliklerin önünde uzun kuyruklar oluşmasına neden olduğunu yazdı. Bu, Mescid-i Aksa Harekâtı'nın ortaya çıkmasıyla daha ciddi boyutlar kazanan ve İsrail işgalinin kırılgan temellerini objektif olarak ortaya koyan bir denklemdir. Portekiz Göçmenlik ve Sınır Servisi, yılın başından bu yana bin İsraillinin bu ülkenin vatandaşlığına başvurduğunu açıkladı.

En büyük zararı İsrail dış ticareti görüyor

Dış ticaret İsrail rejimi için önem taşıyor ve ekonomik faaliyetlerin durması nedeniyle zararın en büyük kısmını çekmesi bekleniyor. Microsoft, Google ve Apple da dahil olmak üzere büyük Amerikan teknoloji şirketlerinin çoğu, işgal altındaki topraklarda önemli üretim fabrikalarına veya Ar-Ge ofislerine sahiptir. Örneğin Al Jazeera'ya göre, dünyanın önde gelen çip üreticisi Intel, Gazze Şeridi sınırına sadece 30 dakika uzaklıkta bir çip fabrikası kurmak için 25 milyar dolar yatırım yapmayı planladı, ancak savaş nedeniyle planın şu anda gündemden çıkarıldığı söyleniyor. Dünyada yapay zeka ve bilgisayar grafiklerinde kullanılan bir diğer büyük çip üreticisi olan Nvidia, Tel Aviv'de yapılması planlanan yapay zeka konferansını iptal ettiğini duyurdu. Ayrıca, toptan satış şirketleri H&M ve Zara, İsrail pazarındaki mağazalarını kapattı.

İsrail hükümeti, Hayfa limanını bölgesel bir ticaret merkezine dönüştürmeyi planlıyor ve bu stratejinin bir parçası olarak ABD ile birlikte Hindistan-Avrupa koridoru fikrini gündeme getirdi. Hayfa limanının bu ticaret koridorunun iki tarafı arasında kilit bir bağlantı rolü oynaması ve İsrail ekonomisine büyük gelirler enjekte etmesi planlanıyor. Bu hayali gerçekleştirmek için büyük yatırımlara ihtiyaç var ve ABD ve Avrupa'dan Yahudi yatırımcılar bunun büyük bir kısmını yapmayı onayladı. 

Ancak İsrail medyasının son aylarda yayınladığı haberler, Tel Aviv'deki kabine şahinlerinin politikalarına yanıt olarak, yabancı yatırımcıların işgal altındaki topraklardan 80 milyar dolardan fazla sermayelerini çektiğini gösteriyor. ABD'deki 255 Yahudi yatırımcı bile, Netanyahu hükümetinin yargı sistemi tasarısını ilerletmesi halinde yatırımlarını İsrail ekonomisinden çekecekleri konusunda uyardı.

Bu, Gazze'deki savaş devam ederse, işgal altındaki topraklardan on milyarlarca doların çekilebileceği anlamına geliyor, çünkü yabancı yatırım güvenlik gerektiriyor, ancak işgal altındaki topraklar bir çatışma ve güvensizlik dalgasıyla karşı karşıya. 

Ayrıca, İsrail turizm ve havacılık sektörleri savaştan muaf değil. Hamas'ın Tel Aviv'deki Ben-Gurion Havalimanı'na roket atmasının ardından, uçuşlar önemli ölçüde düştü ve birçok Amerikan, Kanada ve Avrupa havayolu, Federal Havacılık İdaresi tarafından yayınlanan uyarıların ardından işgal altındaki bölgelere uçuşları askıya aldı. Bu durumun devam etmesi, 2022'de geliri yaklaşık 13,5 milyar şekele (3,4 milyar dolardan fazla) ulaşan İsrail'in turizm sektöründe beklenen kayıplara neden olacaktır. Bu nedenle, işgal altındaki topraklarda güvenliğin yokluğunda, yabancı turistlerin gelişi duracak ve bu da sonuçta turizm gelirlerinde düşüşe yol açacaktır.

Müslüman ülkelerle ticarette düşüş

Arap liderlerin İsrail'in işlediği suçlara tepki dalgaları göz önüne alındığında, Filistinlilerin katledilmeye devam etmesi, İsrail'in Müslüman ülkelerle olan ticari ilişkilerini olumsuz etkileyebilir, çünkü bu ülkelerde İsrail ürünlerinin geniş çaplı boykot edilmesi bekleniyor. 

Gazze'ye yönelik saldırının ilk etkisi, İsrail rejimiyle ilişkileri normalleştirmeye yaklaşmasına rağmen Filistinlileri destekleyen Suudi Arabistan'ın bu konudaki tüm plan ve müzakereleri durdurduğunu açıklayan politikasında kendini gösterdi. Diğer Arap devletleri arasında Tel Aviv ile en yakın siyasi ve ekonomik ilişkilere sahip olan BAE, İsrail'in Gazze'de işlediği suçlar karşısında daha fazla sessiz kalamadı ve lideri Muhammed Bin Zayid, İsrail bombardımanının sona ermesi ve Gazzelilere insani yardımın girmesine izin verilmesi çağrısında bulundu.

Birleşik Arap Emirlikleri, Dubai'de yapılacak iklim konferansını, özellikle Netanyahu'yu toplantıya davet ederek, İsraillilerle karşılıklı bağları güçlendirmek için bir fırsat olarak kullanmayı amaçladı. Ancak savaş, Abu Dabi'yi bir ikilem içine soktu ve Arap kamuoyu Tel Aviv ile normalleşmeye giderek daha fazla karşı çıkıyor. 

Mısırlı siyasi analist Muhammed El-Yamani'ye göre, Gazze'deki savaş uzun sürecektir ve bölgesel bir çatışmaya dönüşebilir, bu nedenle normalleşme uzun süre Suudi istasyonunda sıkışıp kalabilir ve İsrail'in Filistin'deki suçları tırmanırsa, BAE ve Bahreyn de dahil olmak üzere Arap ülkelerinin İsrail rejimiyle ilişki seviyesinin düşmesine yol açabilir.

Enerji gelirlerinden mahrum bırakılma

İsrail'in işlediği suçların artmasıyla birlikte, diğer direniş gruplarının çatışmaya girmesi muhtemeldir. İlk kıvılcım, son iki haftadır işgal altındaki topraklara roket atmaya devam eden güçlü Hizbullah'ın güney Lübnan cephesinde olabilir. 

Lübnan cephesinin açılması, İsraillilerin ve bu konuda uyarıda bulunan Batılı destekçilerinin en büyük endişesidir. Tel Aviv liderleri, Hizbullah'ın gücünün Hamas ve İslami Cihad ile kıyaslanamayacağını çok iyi biliyorlar ve çatışma bu direniş hareketiyle başlarsa, Lübnan tarafından İsrail yerleşimlerine doğru her gün binlerce hassas roket atılacak.

Gelişmiş hassas füzeler ve insansız hava araçlarıyla donanmış Hizbullah, İsrailli düşmanına ağır darbeler indirebilir ve ekonomik altyapılar hedeflerden biri olabilir. 

Son yıllarda Hizbullah ile Tel Aviv arasında Akdeniz'deki tartışmalı Kariş gaz sahası nedeniyle tansiyon yüksek olduğundan, eğer çatışırlarsa, Lübnan hareketi tereddüt etmeden İsrail gaz tesislerini vuracaktır. Hizbullah, bu tür saldırılar konusunda bir kereden fazla uyarıda bulundu. 

El-Cezire’nin haberine göre, son gelişmelerin ardından küresel petrol fiyatlarının varil başına 5 dolar arttığını, çok uluslu petrol şirketi Chevron'un geçtiğimiz pazartesi günü İsrail'in en önemli üretim ve ihracat kaynaklarından biri olan Tamar doğal gaz sahasını kapattığını duyurduğunu bildirdi. Mısır ve Ürdün'e gaz ihracatında düşüş, Tamar gaz sahası kapalı kalırsa ve Kariş de kapalı kalırsa, İsrail ekonomisinin ağır bir darbe alacağı tahmin ediliyor.

Bu nedenle, bazı analistler İsrail'in direniş gruplarıyla çatışmasının bölgedeki gaz yatırımlarında bir gerilemeye yol açabileceğine ve son zamanlarda Chevron'dan Avrupa'ya ve başka yerlere gaz ihracatı için bölgesel bir merkeze dönüşmek için yardım isteyen İsrail rejiminin emellerine zarar verebileceğine inanıyor. İsrail'in gaz gelirlerinin kesilmesi şu anda Tel Aviv için olumsuz sonuçlar doğuruyor ve kısa vadede bu gelirlere alternatif bulmak zor.

Kudüs Haber Ajansı - KHA

ÇEVİRİ ANALİZ, 23 Ekim 2023 11:28