Doğu Akdeniz Dörtlüsü: Çok Söz, Az Eylem

4 Eylül'de İsrail, Yunanistan ve Kıbrıs, Tel Aviv ile Arap normalleşmesi dalgasını onaylamak için dokuzuncu üçlü zirvelerinde bir araya geldi. Üçlü ayrıca, önümüzdeki altı ay içinde çalıntı Filistin gazının Avrupa'ya ihraç edilmesi için süreci ve lojistiği belirlemeyi taahhüt etti.

Yıllardır İsrail, Yunanistan ve Kıbrıs, Akdeniz bölgesindeki enerji ve güvenlik işbirliğine odaklanarak jeostratejik ortaklıklarını birçok alanda özenle derinleştirdiler. 2015 yılında üçlü olarak resmileşen grup, her yıl her alanda işbirliğini güçlendirmek için toplanıyor.

Üçlü bloğun kökenleri, ilgili enerji bakanlarının EuroAsia Interconnector'ın inşası konusunda işbirliği yapma niyetlerini teyit etmek için Kıbrıs'ın başkenti Lefkoşa'da toplandığı 2013 yılına kadar izlenebilir. İddialı proje, Kıbrıs, İsrail ve Yunanistan'ın elektrik şebekelerini, 2 bin MW (şu anda yapım aşamasında) kapasiteye sahip yüksek voltajlı bir denizaltı DC iletim sistemi aracılığıyla birbirine bağlayacak.

Buna ek olarak, üçlü, Kıbrıs ve İsrail'den Yunanistan'a ve oradan Avrupa'ya gaz taşımak için tasarlanan EastMed olarak bilinen Doğu Akdeniz boru hattı adlı başka bir ortak proje başlattı. Bu tartışmalı rota, çeşitli zamanlarda çeşitli devletlerden güçlü tepkilere ve hatta fizibilitesi konusunda şüpheciliğe yol açmıştır.

Yunanistan'ın jeostratejik önemi

20 Mart 2019'da bir Amerikan heyeti, üçlünün Kudüs'te düzenlenen Dışişleri Bakanları Toplantısı'na katıldı ve burada ABD'yi üç blok ülkesiyle birlikte kapsayacak şekilde tasarlanan bir yapı olan 3+1 Forumu'nun açılışını yaptı.

Washington'un katılımı, işbirliği çerçevesini sadece enerji konularını değil, aynı zamanda güvenlik, savunma ve ortak hedefleri de kapsayacak şekilde genişletti. Bu görüşme sırasında, üç taraf "bölgesel işbirliğini artırmak; enerji bağımsızlığını ve güvenliğini desteklemek; ve Doğu Akdeniz ve genişletilmiş Ortadoğu'daki (Batı Asya) dış kötü niyetli etkilere karşı savunmak," konularındaki kararlılıklarını doğruladılar.

Bu işbirliği, ABD'nin Atina'yı bölgede kilit bir müttefik olarak kullanma yönündeki daha büyük stratejisinin bir parçasıdır. Türkiye ile ilişkiler son on yılda bozulurken, Washington hedeflerine ulaşmak için güvenebileceği başka bir NATO müttefiki buldu.

Amerikalılar için Yunanistan, hem Güneydoğu Avrupa hem de Doğu Akdeniz'deki küresel ve bölgesel güçler arasındaki rekabet dinamiklerini ele almada çok önemlidir.

Yunanistan'ın Türkiye'nin deniz faaliyetleri hakkındaki mevcut kaygılarından ve giderek artan savaşçı söylemlerinden yararlanan ABD, ülkedeki askeri varlığını stratejik olarak güçlendirdi - Türkiye cumhurbaşkanı tarafından önerildiği gibi, fiili bir ABD askeri merkezi olma potansiyeliyle.

Ankara ile Washington arasındaki gerilimler, Türkiye'deki ABD askeri üslerine bağımlılığın azaltılması konusunda da tartışmalara yol açtı.

Yunanistan'ın, Washington'ın Doğu Akdeniz'e yönelik stratejik planında, ABD kuvvetleri için çok önemli bir fırlatma rampası işlevi gören ve onların Batı Asya'ya, Kuzey Afrika'ya ve Avrupa'ya erişimini kolaylaştıran temel taşı temsil ettiği görülüyor.

Amerikalılar için Yunanistan, Akdeniz ve Ege Denizi üzerinde kontrol sağlamak için gelişmiş bir bakış açısı sunuyor; Yunanistan, Çin ve Rusya'nın bölgedeki genişleyen etkisi ışığında özellikle hayati bir konumda.

AB'nin gaz ihracatı ikilemi

Yunanistan'ın İsrail gibi ABD müttefikleriyle birlikte bölgesel ittifaklara aktif katılımı da daha geniş bir güvenlik çerçevesi oluşturma fırsatı sunuyor. Bu yaklaşım, Washington'un jeopolitik yüklerini müttefikleri arasında eşit bir şekilde dağıtmasına olanak tanırken, ABD Pekin ve Moskova'nın temel zorluklarıyla boğuşuyor.

Doğu Akdeniz'deki açık deniz gaz hakları konusundaki gerilimler tırmanırken, bu ülkeler ittifaklarını daha da güçlendirmeye çalıştılar. Trump yönetiminin onayıyla, üçlü grup, EastMed projesine nihayet yeşil ışık yakan 2020 mutabakat zaptı imzaladı.

Paydaşları tarafından öngörüldüğü gibi, EastMed boru hattı yaklaşık bin 900 kilometreyi aşacak ve 3 kilometreye kadar derinliklere dalarak dünyanın en uzun ve en derin denizaltı boru hattı olarak sıralanacak. Bu iddialı özellikler, hem inşaat hem de bakım aşamalarında önemli zorluklar ortaya koymaktadır.

Tahmini inşaat maliyeti 6,2 milyar dolar olan proje, özellikle İsrail'den Türkiye'ye giden bir boru hattı için 1,5 milyar dolarlık fiyat etiketi ile karşılaştırıldığında, ekonomik olarak da sorgulanabilir hale geliyor.

Buna ek olarak, boru hattı projesi önemli bir bölgesel sürtüşme kaynağı haline gelmiştir. Örneğin Türkiye, Doğu Akdeniz'deki herhangi bir arama faaliyetine ve katılımını içermeyen Avrupa'ya herhangi bir gaz taşıma projesine kararlı bir şekilde karşı çıkmaya devam ediyor. Bu düşünceler, ABD'nin geçen yılın başlarında projeye verdiği desteği geri çektiğini duyurmasına neden oldu.

Avrupa, Rus enerjisine bağımlılığı azaltmak için aktif olarak alternatif doğal gaz kaynakları ararken - işgal altındaki Filistin, Kıbrıs ve Mısır'daki büyük gaz keşifleriyle birleştiğinde - Doğu Akdeniz gazı için bir ihracat rotasına karar vermek AB için acil bir endişe haline geldi. Sadece 2022 yılında Filistin, Kıbrıs ve Mısır sularında yaklaşık 270 milyar metreküp doğal gaz keşfedildi.

Normalleştirme için bir kanal

Bu nedenle Doğu Akdeniz gaz ihracat rotası, Eylül ayındaki üçlü zirvede tartışılan sıcak konulardan biriydi. Haberlere göre, önümüzdeki üç ila altı ay içinde Kıbrıs gazı ve Filistin gazının ihraç edileceği rota hakkında bir karar verilecek. Bugüne kadar, Filistin gazının ihracatı için önerilen üç rota var:

Bunlardan ilki, Filistin sularındakiler de dahil olmak üzere Doğu Akdeniz gaz sahalarını yüksek kapasiteli bir denizaltı boru hattı üzerinden Avrupa'ya bağlayan kapsamlı ve pahalı bir proje olan EastMed boru hattıdır.

Söz konusu ikinci rota, Kıbrıs'a doğrudan bir boru hattıdır. Lefkoşa, Doğu Akdeniz'deki Filistin gaz sahalarını Kıbrıs'taki bir gaz sıvılaştırma tesisine bağlayacak 300 kilometrelik Kuseyr boru hattı önerisini Haziran ayında sundu. Sıvılaştırmanın ardından, gaz gemilerle Avrupa destinasyonlarına taşınacaktı.

Önerilen üçüncü güzergah ise Türkiye'ye giden bir boru hattıdır. Bu seçenek, Türkiye'yi işgal altındaki Filistin'deki doğal gaz sahalarına bağlayan bir su altı boru hattını gerektiriyor. Türkiye'den gelen gaz, Güney Avrupa ülkelerine daha fazla taşınacak.

Zirvenin sonuç bildirisi, bloğun işbirliğini mevcut sınırlarının ötesine genişletme, Batı Asya'daki ülkelere ve Hindistan'a ulaşma kararlılığının altını çizdi. Arap-İsrail normalleşme anlaşmaları sayesinde üç taraf, diğer bölgesel oyuncular ve gruplarla daha kolay bağlantı kurabileceklerine ve işbirliği yapabileceklerine inanıyor.

Bunların başında Bahreyn, Mısır, Fas, BAE, ABD ve İsrail'i kapsayan Nakab Forumu geliyor. Tel Aviv'in Arap ülkeleriyle ekonomik işbirliğini teşvik etmek için Yunanistan ve Kıbrıs ile yaptığı anlaşmalardan yararlanmayı amaçladığı açıktır.

Zirve bildirisi açıktı:

"İsrail ile Arap dünyası arasındaki barış çemberinin güçlendirilmesi ve genişletilmesi, sadece birkaç yıl önce düşünülemez, daha güvenli ve müreffeh bir bölge için söz veriyor ve bu süreci teşvik etmeye ve desteklemeye kararlıyız."

Son zirve sırasında, katılımcılar Hindistan'ı bir sonraki üçlü blok toplantısına katılmaya davet etme olasılığını da gündeme getirdiler. Hareket, tartışmasız ABD güdümlü ve Washington'ın, Hindistan'ın Çin'e Asyalı bir rakip olarak bölgedeki katılımını çekme stratejisinin bir parçası. Her ikisi de BRICS'in ve özel Şanghay İşbirliği Örgütü'nün (ŞİÖ) çekirdek üyeleri olmasına rağmen, ABD şimdi Çin ile jeopolitik ve ekonomik rekabetinde tüm müttefiklerini kullanıyor.

Bir Yunan trajedisi

Yunanistan, 1990 yılında resmen tanıdığı İsrail ile tam diplomatik ilişkiler kuran son AB üyesi olmasına rağmen, Türkiye'nin bölgesel etkisini dengelemek için bir ABD ortaklığı kurma hevesi, onu İsrail'e daha da yakınlaştırdı.

Bu, Washington'un Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın liderliğindeki bir Türkiye'ye daha az güvenme hedefiyle iyi bir şekilde örtüşüyor. İlginçtir ki, bu çıkar yakınlaşmasının birincil faydalanıcısı İsrail'dir, çünkü Yunanistan ve Kıbrıs ile ilişkileri Doğu Akdeniz gaz ihracatı girişimi gibi işbirlikçi projelerle güçlenmeye devam etmektedir.

ABD destekli Hindistan-Orta Doğu-Avrupa Ekonomik Koridoru'nun (IMEC) Yunanistan üzerinden (Türkiye hariç) Avrupa'ya yük taşıması ve İsrail'in Türkiye üzerinden gaz ihracatını kabul etmeyi reddetmesi gibi son gelişmeler, Ankara'dan güçlü bir tepki doğuracaktır.

Washington, bu projelerin Türk yetkililer için kışkırtıcı doğasının farkındadır ve bunları savunarak, Türkiye ile ilişkilerinde potansiyel olarak bir değişimin sinyalini vermektedir.

Atina, Lefkoşa ve Tel Aviv arasındaki, kolektif güvenlik ve enerji ihtiyaçlarını artırmayı amaçlayan tomurcuklanan ittifak, şimdiye kadar, esas olarak, Washington'ın erişimini Avrupa'nın, Asya'nın ve Afrika'nın bu can alıcı kavşağına genişletmeye hizmet etmiştir. Ancak ABD'nin son politikalarının gösterdiği gibi, Doğu Akdeniz, Batı Asya – hatta Avrupa – Washington'un Çin'e ve Rusya'ya olan saplantısı kadar önemli değil.

Kudüs Haber Ajansı - KHA

ÇEVİRİ ANALİZ, 28 Eylul 2023 19:47