Suudi Bakanın Tahran Ziyareti ABD'yi Rahatsız Etti

Washington'un cumartesi günü Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Faysal bin Ferhan’ın Tahran ziyaretine yönelik tahrik saldırısı başlatmasına rağmen, Suudi’nin kendisinden uzaklaşmasından rahatsız olmuş görünmüyor. Ancak en çok onları şaşırtan şey, her şeyin Çin güvencesiyle gerçekleşiyor olmasıdır. Suudi Arabistan, Amerika’nın son günlerde aşırı bir şekilde sunduğu güvencelerden daha çok Çin güvencelerine bağımlı hale gelmiştir. İşte bu yeni olan şey.

Suudi Dışişleri Bakanı Faysal bin Ferhan’ın Tahran’a yaptığı ziyaret ile Çin’den başlayan yakınlaşma süreci, Amerika’nın engelleme çabalarına rağmen beklenenden daha hızlı ilerliyor. Amerika, bu süreci Yemen müzakerelerine dahil olup Birleşik Arap Emirlikleri’nin güneyi ayırmaya yönelik girişimlerine destek vermek ve İran’ın Pekin anlaşmasını ihlal ederek “Ensarullah” hareketini silahlandırmaya devam ettiği yönünde söylentiler yaymak suretiyle engellemeye çalışıyor. Yine ABD, Riyad ile Tel Aviv arasındaki ilişkileri normalleştirmek için bir anlaşmaya varılması beklentisini sızdırarak engellemeye yönelik amansız girişimlerine rağmen bu süreci sabote etmeyi başarmadı. ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken'in Suudi’ye yaptığı son ziyarette Riyad ile Tel Aviv ilişkilerinin normalleşmesi karşılığında Riyad’ın barışçıl bir nükleer programa sahip olmasına yardımcı olmak ve gelişmiş silahlar satmak konusunda Suudi’nin "taleplerinin" karşılanacağı yönünde bilgiler sızdırılmıştı. Bu da işe yaramadı. ABD’nin diğer bir hamlesiyse Suudi muhalefetindeki Amerikan destekçilerine sosyal medya üzerinden bir saldırı başlatmış olmasıdır. Bu saldırıyla Suudi’nin yeni yaklaşımını İran’ın iradesine “aşağılayıcı bir teslimiyet” olarak sunmak istenmektedir.

Amerikan girişimlerinin gözden kaçırdığı şey, Suudilerin Washington’a olan güveninin tamamen kaybolmuş olmasıdır; bu, sadece mevcut yönetim ile Veliaht Prens Muhammed bin Selman arasındaki gerilimden kaynaklanan bir durum değildir, aynı zamanda Amerika'nın Suudi’yi koruma konusunda ne yetenekli ne de istekli olduğunun Suudilere deneyimlerle kanıtlandığı bir durumdur. Bu durum İsrail için de geçerlidir. Ancak Suudi’nin önümüzdeki günlerde Tahran’da büyükelçilik ve Meşhed’de konsolosluk açacağını duyurması ve İran’da yatırım yapmaktan bahsetmesi gibi İran’a yönelik hamlelerinin Amerika'yı en çok rahatsız eden yanı, tüm bunların Çin’in garantörlüğünde yapılıyor olmasıdır. Bölgede yaşananlar bir anlamda Çin ve Amerika Birleşik Devletleri arasında bir garanti sağlama mücadelesidir ve Pekin’in yakınlaşmayı pekiştirmek için bir temel olarak ekonomik işbirliği için sunduğu modelin, ihtilafları kışkırtmaya ve ardından müttefike ekonomik bir maliyetle koruma sağlamaya dayanan Amerikan modelinden daha üstün olduğu görülmektedir.

Belki de bu Amerikan düşüncesi, iki taraf arasındaki siyasi ve mezhepsel farklılıkların derinleşmesi olarak tanımladığı durumun bir sonucu olarak Suudi-İran anlaşmasının fazla ileri gitmeyeceğini düşünen “Foreign Policy” dergisine de yansımıştır. Yukarıda anlatılanlar Suudi’nin Tahran’la ilişkileri güçlendirme konusunda pek çok kişiyi şaşırtan arzusunu açıklıyor.  Suudi’nin İran’a yönelik “yatırım istilası” olarak tanımlanabilecek bir girişim başlatma kararı incelendiğinde, bunun Suudi’nin siyasi ve ekonomik (yatırımlardan maddi getiri elde etme anlamında) özel çıkarlarından kaynaklandığı görülmektedir.

İran refaha ulaşmadıkça Riyad, “vizyon 2030” söylemiyle ön gördüğü küresel ve bölgesel iş ve finans merkezi olamaz. Çünkü bu, İran’ın da refah içinde olmasını gerektirir.  Bu da tüm Körfez’i kapsayan güvenlik düzenlemeleri gerektirir ki Körfez’in diğer tarafı artık ABD güçleri ya da İsrail ile güvenlik ve askeri ittifaklar kurarak İran’ın güvenliğine tehdit oluşturmasın.

On yıllardır abluka altında tutulan İran ekonomisi, kârlı yatırım fırsatları sunuyor ve Riyad, petrol fiyatlarındaki artış sayesinde son yıllarda biriktirebildiği devasa mali rezervlere sahip olması nedeniyle bu fırsatlardan yararlanmaya uygun duruyor.

Siyasi yakınlaşma ile birlikte bu olasılıkların konuşulurken, İranlı bir yetkili Suudi üzerinden ticari uçak ithalatı için bir anlaşmanın sonlarına yaklaşıldığına dair bilgiler verdi.

Ancak tüm bunlar ABD’nin olup bitenler karşısında ne yapabileceğini tam olarak açıklamıyor. Amerika’nın, Sovyetler Birliği’nin çöküşünden önce Soğuk Savaş’ın zirvesinde bile on yıllardır tek taraflı olarak hükmettiği bir bölgede elinin zayıfladığını ve olayların gidişatı üzerindeki etkisini kaybettiğini düşünmek abartılı olur. Bu noktada, Suudi Arabistan’ın ABD’nin Tahran’a uyguladığı yaptırımlara meydan okuyabilecek ve büyük yatırımlar yapabilecek kapasiteye sahip olup olmadığı sorgulanabilir; her ne kadar Krallık geçtiğimiz aylarda enerji piyasalarında bir denge sağlamak için dünyanın kendisine duyduğu ihtiyaç nedeniyle bu alanda diğerlerinden daha büyük bir marja sahip olduğunu göstermiş olsa da. Washington son birkaç yıldır defalarca Riyad’ı yaptırım uygulamakla tehdit etti, ancak harekete geçmedi.  Washington’da kararların nasıl alındığını çok iyi bilen Riyad’ın en fazla güvenebileceği şey, ABD Başkanı Joe Biden’ın görev süresinin kalan bir buçuk yıldır. Amerikan dış politikasının bu dönemde, Rusya’nın Ukrayna’ya müdahil olmasıyla ilgili yanlış bahis sonucunda ağır darbeler almasının yanı sıra (aslında bu savaşa müdahil olan Amerika ve Batı’ydı), Amerikan seçim kampanyasının başlaması bu politikayı tamamen felç etti. 

Kesin olan şu ki, Suudilerin Orta Doğu’da nüfuzunu arttırma ve hatta küresel bir rol oynama projesi, İbn Selman’ın liderliğinde gerilimleri ve vekalet savaşlarını bir yol olarak kullanmaktan, Krallığın ve Körfez’de yörüngesinde dönen ülkelerin uzun mali koluna, servet birikiminin ışığında dayanmaya doğru geçti. Yani Suudi Krallığı, nüfuzunu artık gerilim ve vekalet savaşlarıyla değil finans yoluyla derinleştirmek istiyor. Geçmişte petrodolarlar, eski ilişkilerin formülü aracılığıyla Batı’ya yeniden yatırım yapılmak üzere geri dönüştürüldüyse, yeni çalışma temelleri bölge pazarlarına yatırım yapılmasını gerektirmektedir. Suudi Arabistan’ın Irak’taki yatırım atağı da bu şekilde gerçekleşiyor.  Ancak Suudi Arabistan ve İran arasındaki dosyaların çözüme kavuşturulması pek çok kişinin beklediği kadar kolay ve elverişli olmayabilir, ancak bu yolu koruyan şey, Bin Selman’ın rejimini dayandırdığı projelerine devam etmek istiyorsa Riyad’ın başka seçeneğinin olmamasıdır. Bu durum, 2016’da İran’la ilişkilerin kesilmesinden ve Yemen’in tüm Suudi topraklarının Yemen bombardımanına maruz kaldığı bir Suudi kabusuna dönüşmesinden bu yana yaşanan gerginliklerle kanıtlandı.

Kudüs Haber Ajansı - KHA

ÇEVİRİ ANALİZ, 21 Haziran 2023 18:17