ABD'nin Çin ve İran Planı

ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, 4 Mayıs'ta Amerika'daki Yakın Doğu Araştırmaları Merkezi tarafından düzenlenen bir seminerde yaptığı açılış konuşmasında, Washington'un Batı Asya bölgesine yönelik stratejisine ışık tuttu.

Sullivan, öngörülebilir gelecekte ABD dış politikasının arkasındaki itici gücün, Başkan Joe Biden tarafından ifade edildiği gibi, uluslararası güçler arasında küresel nüfuz için yoğun bir rekabet olduğunu vurguladı -ABD dış politikasının yörüngesini gelecek on yıllar boyunca şekillendirecek olan bir rekabet.

Uluslararası sahnede ABD, Çin'i birincil stratejik rakibi olarak kabul ediyor. Bununla birlikte, Batı Asya bağlamında ABD, İran'ın bölgedeki çıkarlarına yönelik en belirgin tehdidi temsil ettiğini savunuyor.

Ne de olsa İran'ın, Rusya ve Çin ile birçok alanda gelişmiş bağları içeren kendi "Doğu'ya Bakış" stratejisi var. Avrasya genelinde derinleşen bu karşılıklı bağlantısallığın ortasında, bölge hızla hayati ekonomik ve jeopolitik girişimler için bir merkeze dönüşüyor ve Washington'un partiden dışlanmasına yönelik artan bir baskı oluşturuyor.

Peki, ABD Batı Asya'daki bu çok yönlü meydan okumaya tam olarak nasıl yol açacak ve yanıt verecek?

Beş noktalı stratejik yaklaşım

Sullivan, konuşması sırasında ABD'nin Batı Asya'ya yönelik stratejik yaklaşımını özetledi ve beş kilit noktayı vurguladı. Birincisi, Washington'un bölge devletleriyle işbirliğini güçlendirmek ve daha yakın bağları teşvik etmek için ortaklıkların kurulmasıdır.

Fakat ABD'nin bölgede zaten güçlü ilişkileri varken neden bu ihtiyaç duyuluyor? Şubat ayında düzenlenen Münih Güvenlik Konferansı'nın sonuç raporunda vurgulandığı gibi:

"ABD ve Avrupa, Küresel Güney'deki ülkelerle kalkınma işbirliğine yönelik yaklaşımlarını yeniden düşünmek zorunda kalacaklar. Çin, dayanışma ve karşılıklı fayda anlatısına dayanan alternatif bir model sunduğu için kalkınma modellerini daha cazip hale getirmeleri gerekiyor."

İkincisi, tehditleri caydırma ve ABD çıkarlarını koruma ihtiyacının altını çizerek caydırıcılığın sağlanmasının önemidir; üçüncüsü, diplomatik seçeneklere öncelik vermek ve Pekin'e karşı koymaya odaklanarak gerilimi düşürmek. Sullivan'ın dördüncü noktası, bölgesel entegrasyonla ilgilidir ve en çok bu makaleyle ilgilidir:

"Daha entegre, birbirine bağlı bir Orta Doğu [Batı Asya] müttefiklerimizi ve ortaklarımızı güçlendirir, bölgesel barış ve refahı ilerletir ve temel çıkarlarımızdan veya bölgedeki katılımımızdan ödün vermeden uzun vadede ABD'nin bu bölgedeki kaynak taleplerini azaltır."

Beşinci ve son nokta, demokratik değerlere ve insan haklarına zorunlu ama seçici bağlılık etrafında dönüyor.

Bu beş nokta, Washington'ın, Batı Asya stratejilerini, yalnızca büyük rakiplerin yükselişi değil, aynı zamanda ABD önderliğindeki düzenin çöküşü gibi küresel zorluklarıyla uyumlu olacak şekilde yeniden kalibre etme konusundaki ilgisini göstermektedir. Ukrayna çatışmasını takip eden en önemli örnek, Küresel Güney'in Moskova'ya karşı Batı yaptırımlarına katılmak için gösterdiği yaygın direnişti.

Bu gerçekleştiğinde Atlantik boyunca alarm zilleri çaldı. Bu ülkeler sadece yaptırım talebini reddetmekle kalmadılar, aynı zamanda Washington, Pekin ve Moskova arasındaki artan rekabetten yararlanırken çeşitli hedefler peşinde koşarak Çin ve Rusya ile ilişkilerini güçlendirmek için harekete geçtiler.

Çin'in BRI (Kuşak-Yol Projesi) gücünü bir Amerikan I2U2 ile bozmak

Batı Asya'daki rakiplerine karşı koymanın aciliyeti, Arap devletlerini (İran'ı geçmeden) birbirine bağlamak ve Fars Körfezi ülkelerini Hindistan'ın limanlarına bağlamak için bir demiryolları ağı kurmayı amaçlayan ABD liderliğindeki bir altyapı girişimine yol açtı.

Bu maceracı projenin konsepti ilk olarak, odak noktası Batı Asya'daki stratejik altyapı projeleri olan ABD, İsrail, BAE ve Hindistan'dan oluşan geçen yıl I2U2 forumundaki görüşmeler sırasında tanıtıldı. İsrail'in toplantıda öne sürdüğü dikkate değer bir öneri, bölgeyi birbirine bağlayan demiryollarının kurulmasıydı.

Forumun amacı, 2021'deki kuruluşundan bu yana, Hindistan'ın Batı Asya'daki dayanağını Çin'e karşı bir denge ağırlığı olarak güçlendirmek ve Arap devletleri ile İsrail arasında ekonomik normalleşmeyi teşvik etmek oldu.

Eğer Washington'un Hindistan'ı büyük planlarına dahil etmesi, Çin'in Batı Asya tasarımlarını sarsmak anlamına geliyorsa, ilk engelde çoktan başarısız olmuş olabilir. Hindistan, Uluslararası Kuzey Güney Ulaştırma Koridoru'nun (INSTC) başlıca ortağı, İran ve Rusya ile birlikte, halihazırda faaliyette olan, genişlemeye devam eden ve Çin'in tüm kıtaları birbirine bağlamayı amaçlayan trilyonlarca dolarlık Kuşak ve Yol Girişimi (BRI) ile rahatça sinerjik olan bir proje.

Mayıs ayı başlarında Sullivan, Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Selman, BAE Ulusal Güvenlik Danışmanı Tahnun bin Zayed Al Nahyan ve Hindistan Ulusal Güvenlik Danışmanı Ajit Duval ile görüşmelerde bulunduğu Riyad'ı ziyaret etti.

Tartışmalar, özellikle Batı Asya demiryolu bağlantı projesine ve Hindistan'ın buna katılımına odaklanarak daha güvenli, müreffeh ve birbirine bağlı bir bölge yaratma ortak hedefini ilerletmeyi amaçladı.

Washington, Çin'e etkili bir şekilde karşı koymak için, bölge devletlerine rekabetçi ekonomik teşvikler sağlaması ve ABD diktalarına değil, karşılıklı yarara dayalı işbirliği sunması gerektiğinin farkındadır. Her ne kadar bu acil bir dış politika önceliği olsa da, ABD, Pekin'in Batı Asya'nın çok önemli bir rol oynadığı Kuşak ve Yol Girişimi'ndeki önemli liderliği göz önüne alındığında, zamanın kendi tarafında olmadığının da farkında.

Bu nedenle, Washington, Çin'in etkisine karşı koymak için, bölgede, onu uygulayabilecek diğer Asya ekonomik güç merkezi olan Hindistan ile bağlantı kurmayı da içeren paralel bir proje öneriyor.

Ama bu tamamen doğru mu? Çin, tartışmasız bir şekilde, gelişmiş dünya dışındaki en iyi altyapıya sahipken, Hindistan hala çoğu zaman güvensiz iç ulaşım ağlarıyla boğuşuyor. Daha da önemlisi, Yeni Delhi, Batı liderliğindeki Trans-Pasifik Ortaklığı için Kapsamlı ve İlerici Anlaşma (TPP) ve Çin liderliğindeki Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık (RCEP) gibi Asya'nın en önemli ticaret anlaşmalarından bazılarının dışında tutuluyor.

Sonuç olarak, bölge devletlerinin Pekin'in vagonuna atlamasını engelleyemeyen ABD, ilgilerini çekmek için yarı pişmiş rakip projeleri gecikmeli olarak sallamaya başladı.

İran'ın 'Direniş Demiryolu'

Ancak Çin'in kıtasal altyapı labirenti, Washington'un tek bölgesel engeli değil. Batı Asya rekabeti alanında, önerilen ABD projesi de kendisini İran'ın uzun süredir devam eden altyapı çabalarıyla karşı karşıya buluyor.

İranlılar, İran'ın Huzistan eyaletinde bulunan Fars Körfezi'ndeki İmam Humeyni limanını Irak'a, Suriye sınırındaki Elbu Kemal geçişine ve nihayetinde Akdeniz'in Lazkiye limanına bağlamak için özenle çalışıyorlar.

Tahran'ın iddialı projesi, gerçekleşmesi halinde, Suudi Arabistan'ın önemli ekonomik faydaları ve son zamanlarda Çin'in arabuluculuğunda yaşanan yakınlaşması nedeniyle ön planda olduğu çeşitli bölge ülkelerinin ilgisini çekecek.

Fars Körfezi'ndeki İran'ı dört stratejik Batı Asya devletinden geçen Akdeniz'e bağlayacak bir projeye karşı koymak için, Washington'un müttefik bölge devletlerini alternatif bir rota üzerinden birbirine bağlama potansiyeline sahip paralel bir girişimde bulunması gerekiyordu.

İsrail, projeyi tartışmak üzere Riyad'daki toplantıda temsil edilmese de, başlangıçta bir İsrail önerisiydi ve krallıkla normalleşme örtülü ama açık bir hedef olmaya devam ediyor. Uluslar arasındaki ekonomik bağlantı, gerginliklerin maliyetlerini artırır ve ortak ekonomik çıkarları korumak için ilişkilerin geliştirilmesini teşvik eder. ABD'li kaynaklar ayrıca, İsrail'in projeden uzak kalmasının, gelecekte dışlanacağı anlamına gelmediğini doğruladı.

Nihayetinde, proje İran'ın askeri zaferlerini Direniş Ekseni'ndeki ülkelerin ve oluşumların büyümesini destekleyen ekonomik girişimlere dönüştürmesini önlemeyi amaçlıyor.

İran-Irak ve Suriye demiryolu bağlantısı projesi, müttefik ülkeleri birbirine bağlamaya yönelik bir adım teşkil etmekte ve ekonomik özlemleriyle uyumludur. Bu nedenle, Washington için, bölgenin ekonomik bağımlılığını etki alanının ötesinde hafifletecek ve böylece ekonomik bağımlılığın konsolidasyonunu önleyecek projeler ortaya koymak zorunlu hale geliyor.

Amerika'nın Güvenilmez Devletleri

Geçmiş deneyimler, Washington tarafından önerilen veya desteklenen projelerle işbirliğine güvenmenin genellikle boşuna olduğunu göstermektedir. Örnekler çok açık: 2016'da Trans-Pasifik Ortaklığı'nı (TPP) imzalamasına rağmen - ABD ile diğer 11 Pasifik Kıyısı ülkesi arasında önerilen bir ticaret anlaşması - ABD Ocak 2017'de anlaşmadan çekildi ve onaylamadı.

Benzer şekilde, ABD ile AB arasında 2013 yılında başlatılan Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı (TTIP) müzakereleri hala çözüme kavuşturulmamıştır.

Daha yakın zamanlarda, ABD, Mısır gazını ve Ürdün elektriğini Suriye üzerinden enerji sıkıntısı çeken Lübnan'a aktarmak için bir plan önermiş olsa da, Washington, akışların başlaması için gerekli yaptırımlardan feragat etmeyi hala reddederek, projenin en büyük engeli haline geldi.

ABD sadece ekonomik projelerden çekilmekle kalmıyor, aynı zamanda artık jeopolitik çıkarlarına hizmet etmeyen girişimlerden de vazgeçiyor. Örneğin, Türkiye'nin F-35 savaş uçakları için 1,4 milyar dolar ödemesine rağmen, Washington, Ankara'nın Rusya'dan S-400 füzeleri satın almasıyla teslimatı durdurdu - ödemeler için herhangi bir tazminat teklif etmeden.

ABD'nin ekonomi ve ticaret alanındaki tutarsızlıkları gözden kaçmadı ve Pekin ile Washington arasındaki temel bir ayrımı vurguladı: Birincisi karşılıklı yarar için işbirliği ilkesi üzerinde çalışırken, ikincisi sözleri tutmanın güvenilmezliği konusunda "dersler" veriyor.

ABD'ye olan bu azalan güven, diplomatik itibarını da etkiledi. İsrail-Filistin meselesindeki onlarca yıllık tek taraflı politikasından sonra, YouGov tarafından Mayıs ayında yapılan bir anket, Filistinlilerin çoğunun İsrail ile olası müzakerelerde Rusya ve Çin'in arabuluculuğunu desteklediğini ortaya koyarken, katılımcıların yüzde 60'ı da işgal devletiyle çatışmada arabuluculuk yapmak için ABD'ye güvenmediklerini söyledi.

İşbirliği teslimiyeti gölgede bırakır

Kuşkusuz Çin, küresel ekonomik girişimlerini karşılıklı çıkar ve fayda temelinde ilerleterek ABD'yi ustaca geride bıraktı. Bunu yaparken, Çin, dünya çapında batı etkisinin önünde zorlu bir engel olarak ortaya çıktı ve kendi "karşılıklı yarar" ilkesiyle batının "bağışçı-alıcı" paradigmasına meydan okudu.

Batı Asya ülkeleri Çin'i giderek daha güçlü bir ekonomik ortak olarak görüyor. Buna paralel olarak, Pekin bölgedeki diplomatik profilini önemli ölçüde geliştirdi ve Suudi-İran uzlaşma anlaşmasının son arabuluculuğunda kayda değer bir başarı elde etti.

Tek kutuplu dönemin hızla gerilemesi ve "zamanın tükenmesi" ile ABD'nin, kendi çıkarlarını ilerletmek isteyen devletlerin artan taleplerini karşılamak için çalışma tarzını ve yerleşik dış politika alışkanlıklarını yeterince değiştirebilmesi pek mümkün değildir. Kesinlikle zorlayıcı teşvikler, büyük finansal yatırımlar ve kaya gibi sağlam bir takip sunmadan olmaz. Büyük olasılıkla, Batı Asya, kendi ulusal çıkarlarını bozmayan ve bozmayan ülkelerle ortaklık kurmaya devam edecektir.

Kudüs Haber Ajansı - KHA

ÇEVİRİ ANALİZ, 09 Haziran 2023 12:39