Çin ve Çok Kutuplu Ortadoğu Çağı

Henry Kissinger, Çin'in Suudi Arabistan ve İran arasında bir yakınlaşmaya aracılık etmesini izlerken bir deja vu duygusuna sahip olmalı. Üçlü diplomasi, eski dışişleri bakanının 1971'de Çin'e açılmasına çok benziyor.

Kissinger, bu hafta bir röportaj sırasında bana, "Bunu Orta Doğu'daki stratejik durumda önemli bir değişiklik olarak görüyorum," dedi. "Suudiler şimdi ABD'yi Çin ile karşı karşıya getirerek güvenliklerini dengeliyorlar." Kissinger, benzer bir şekilde, kendisinin ve Başkan Richard M. Nixon'ın, Pekin ve Moskova arasındaki gerilimleri Çin ile olan tarihi ilişkilerinde kullanabildiklerini de belirtiyor.

Fars Körfezi'ndeki gerilimin azaltılması kısa vadede herkes için iyidir. Ve eğer Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, İran'ı kısıtlama ve Suudi Arabistan'a güven verme rolünü üstlenmek istiyorsa, ona iyi şanslar. ABD, 1979'dan beri İran Devrimi yayını istikrara doğru bükmeye çalışıyor.

Ancak Kissinger, uzun vadede, Pekin'in bir barış destekçisi olarak ortaya çıkmasının "uluslararası diplomasideki referans şartlarını değiştirdiğini" savunuyor. Amerika Birleşik Devletleri artık bölgedeki vazgeçilmez güç değil - barış anlaşmalarına aracılık edecek kadar güçlü veya esnek tek ülke de değil. Çin, bu gücü ABD ile paylaşıyor.

Kissinger, "Çin son yıllarda dünya düzeninin yaratılmasında bir katılımcı olması gerektiğini öne sürdü" diye açıklıyor bu durumu. "Ve Çin, şimdi bu yönde önemli bir hamle yaptı."

Çin'in büyüyen rolü İsrail'in kararlarını da karmaşıklaştırıyor. İsrailli liderler, Tahran nükleer silah sahibi bir devlet olmaya daha da yaklaşırken, İran'a karşı önleyici bir askeri saldırıyı son çare olarak görüyorlar. Ancak Kissinger'ın belirttiği gibi, "İran'a yönelik baskı uygulayanlar, artık Çin'in çıkarlarını dikkate almak zorunda kalacak."

Çinliler oportünist olmuşlardır. Onlar, ABD'nin Suudi Arabistan'ı destekleme ve Yemen, Irak ve Suriye'deki İranlı vekil savaşçılara direnme yönündeki gayretli (ve çoğunlukla şükürsüz) çabalarından yararlandılar. Amerika Birleşik Devletleri deyim yerindeyse yakınlaşmaya giden yolu inşa etti, ancak Çinliler kurdeleyi kesti.

Gizli Suudi-İran görüşmeleri iki yıl önce Bağdat'ta, ABD'nin bir ortağı olan dönemin Başbakanı Mustafa el-Kazimi'nin desteğiyle başladı. ABD'nin daha da yakın bir müttefiki olan Umman'da bazı oturumlar düzenlendi. Altı müzakere oturumunda, İran ve Suudi temsilciler, İran'ın Yemen'deki Husi isyancılara verdiği örtülü desteği protesto etmek için Suudi Arabistan'ın 2016'da askıya aldığı diplomatik ilişkilerin yeniden başlatılması için bir yol haritası üzerinde anlaştılar. Suudiler, büyükelçilikleri yeniden açmak için nihai anlaşmaya varmadan önce, İran'dan Husilere verdiği desteği kabul etmesini ve saldırılarını durdurmasını talep etti.

Washington, Yemen'deki korkunç savaşın çözümü için de zemin hazırlamış durumda. Dışişleri Bakanlığı'nın Yemen temsilcisi Tim Lenderking, geçtiğimiz Nisan ayında ateşkesin müzakere edilmesine yardımcı oldu. Sivil uçuşlar şimdi Yemen'in başkenti San’a'dan gerçekleştiriliyor ve mallar ülkenin ana limanı Hudeyde'den geçiyor. Suudiler geçtiğimiz günlerde ülkeyi istikrara kavuşturmak için Yemen Merkez Bankası’na 1 milyar dolar yatırdı.

Şi, Aralık ayında Suudi Arabistan'ı ziyaret ettiğinde, anlaşmayı kapatmak için Pekin'in İran üzerindeki etkisini kullanacağına söz verdi. Bilgili bir kaynağa göre, üç taraf bu ay Pekin'de bir araya geldiğinde, İran'ın ulusal güvenlik danışmanı Ali Şemhani, Husilere destek verdiğini itiraf etti ve onlara silah göndermeyi bırakmayı kabul etti. İran ayrıca, krallığa doğrudan veya vekiller aracılığıyla saldırmayacağına söz verdi.

Bundan iki ay sonra, İranlıların Husilere karşı koyduğunu varsayarsak, iki ülke Riyad ve Tahran'daki büyükelçiliklerini yeniden açacak. Umarım Lenderking o zamana kadar Yemen'de de bir barış anlaşması müzakere edebilir.

Burada asıl büyük sorun, İran'ın nükleer programı olmaya devam ediyor. 2015 nükleer anlaşmasının çökmesiyle İran, uranyum zenginleştirmesini hızlandırdı ve uzmanlar, isterse muhtemelen aylar içinde basit bir nükleer silah test edebileceğini söylüyor. Ancak burada da İran, uçurumun kenarına yakın olduğunu anlıyor gibi görünüyor. Tahran bu ay Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın nükleer tesislerini yoğun bir şekilde izlemeye devam etmesine izin vereceğine söz verdi.

İran'ın dini rejimi geri çekiliyor. Para birimi çöktü; genç kadınları hükümetin başörtüsü takma fermanına meydan okudu ve bölge sakinleri, halkın yaşlanan dini lider Ayetullah Ali Hamaney gittikten sonra nasıl bir ülkenin ortaya çıkacağı konusunda spekülasyon yaptığını söylüyor.

Uzun zamandır bir çatışma bölgesi olan Ortadoğu, bir dengeleme oyunu haline geliyor. Suudi Arabistan, Çin ve İran'la yeni dost, ama aynı zamanda Ukrayna'ya 400 milyon dolar sağlayarak ABD ile de çalışıyor; 78 Boeing uçağı için 37 milyar dolar harcamak; ve Çin'in Huawei'sinin yerini alabilecek O-RAN olarak bilinen yeni bir 5G ve 6G hücresel teknolojisini destekliyor.

Birleşik Arap Emirlikleri de Çin'e kur yapıyor, ancak aynı zamanda ABD ile savunma ilişkisini sürdürüyor ve Katar, Türkiye ve Libya ile bölgesel anlaşmazlıklarını çözüyor. BAE, eski savunma bakanı Jim Mattis'in bir zamanlar adlandırdığı gibi "Küçük Sparta" dan "Küçük Singapur" a geçti.

Gerçek şu ki, baskın bir ABD'nin, müttefikleri Suudi Arabistan ve İsrail tarafından çatışmacı politikalarda teşvik edildiği tek kutuplu bir Ortadoğu, çok istikrarlı bir bölge değildi. Aralıksız korunma ve dengeleme ile çok kutuplu bir Ortadoğu'nun da kendi tehlikeleri olacaktır. Ve Kissinger'ın belirttiği gibi bu, yeni kuralları olan yeni bir oyun olacaktır.

Kudüs Haber Ajansı - KHA

ÇEVİRİ ANALİZ, 18 Mart 2023 20:12