Mayıs 1948'de İsrail kurulduğunda, kurucuları hümanist değerlerle tanımlanan ve uluslararası hukuku destekleyen bir ülke tasavvur ettiler. İsrail'in kuruluş belgesi olan Bağımsızlık Bildirgesi, devletin "din, ırk veya cinsiyete bakılmaksızın tüm sakinlerine sosyal ve siyasi haklarda tam eşitlik sağlayacağını" ve "Birleşmiş Milletler Şartı'nın ilkelerine sadık kalacağını" vurguladı. Ancak en başından beri bu vizyon hiçbir zaman yerine getirilmedi – sonuçta, bildirinin imzalanmasından yaklaşık yirmi yıl sonra İsrail'deki Filistinliler sıkıyönetim altında yaşadılar. İsrail toplumu, bildirgenin ideallerinin evrenselci çekiciliği ile İsrail'in Yahudi halkını korumak için bir Yahudi devleti olarak kurulmasının aciliyeti arasındaki çelişkiyi hiçbir zaman çözemedi.

On yıllar boyunca, bu içsel çelişki tekrar tekrar su yüzüne çıktı ve İsrail toplumunu ve siyasetini şekillendiren siyasi çalkantılar yarattı. Ancak şimdi Gazze'deki savaş ve ondan önce gelen yargı krizi, bu şekilde ilerlemeyi her zamankinden daha zor hale getirdi ve İsrail'i bir kırılma noktasına itti.

Ülke giderek daha liberal olmayan, şiddet içeren ve yıkıcı bir yolun içerisinde. Rotasını değiştirmediği sürece, İsrail'in hem devleti hem de toplumu tanımladığı daha karanlık bir geleceğe doğru ilerlerken, kuruluşunun hümanist idealleri tamamen ortadan kalkacaktır. İsrail, sadece Filistinlilere değil, kendi vatandaşlarına karşı da giderek daha otoriter hale gelme yolunda ilerliyor. Hala sahip olduğu birçok destekçisini hızla kaybedebilir ve bir parya haline gelebilir. Ve dünyadan izole edildiğinde, genişleyen çatlaklar ülkenin kendisini parçalamakla tehdit ettiği için evdeki kargaşa tarafından tüketilebilir. İsrail'deki durum o kadar tehlikeli ki, böyle bir geleceği beklemek hiç de tuhaf değil. İsrail hala kendisini uçurumun kenarından geri çekme kapasitesine sahip. Bunu yapmamanın maliyeti katlanılamayacak kadar büyük olabilir.

Siyonizmin Sonu

Hamas'ın 7 Ekim'deki kanlı saldırısı, İsrail'in zaten büyük bir iç istikrarsızlıkla karşı karşıya olduğu bir dönemde gerçekleşti. Ülkenin nisbi temsile dayanan seçim sistemi, son yıllarda İsrail parlamentosu Knesset'e her zamankinden daha fazla marjinal ve aşırı siyasi partinin girmesine izin vermişti. 1996'dan bu yana, ortalama her iki buçuk yılda bir yeni bir hükümet olmak üzere 11 farklı hükümet kuruldu ve bunların altısı mevcut başbakan Benjamin Netanyahu tarafından yönetildi. Ve 2019 ile 2022 yılları arasında İsrail beş genel seçim yapmak zorunda kaldı. Küçük siyasi partiler, orantısız bir etkiye sahip olarak hükümetlerin kurulmasında ve devrilmesinde kilit roller oynamıştır. Son seçimden sonra, Kasım 2022'de Netanyahu, siyasi partilerin ve aşırı sağcı liderlerin desteğiyle bir hükümet kurdu ve İsrail siyasetinde uzun süredir marjinal olan güçleri iktidara getirdi.

2023'te Netanyahu ve aşırı sağcı müttefikleri, Yüksek Mahkeme'nin hükümet üzerindeki gözetimini önemli ölçüde azaltmayı amaçlayan bir yargı reformu tasarısı için bastırdı. Netanyahu, önerilen reformun kendisini aleyhine devam eden bir ceza davasından koruyacağını umuyordu. Ultra-Ortodoks müttefikleri, reformun uzun süredir askerlik hizmetinden muaf tutulan binlerce yeşiva öğrencisinin askere alınmasını önlemesini istedi. Ve dini Siyonistler, Yüksek Mahkeme'nin yerleşim yerlerinin inşasını sınırlama kabiliyetini engellemek için reformu tasarladılar.

Önerilen yargı reformu ülke çapında büyük protestolara yol açtı ve İsrail'in bağımsız bir yargıya sahip bir demokrasi olarak kalmasını isteyenler ile az ya da çok istediğini yapabilen bir hükümet isteyenler arasında derinden bölünmüş bir toplumu ortaya çıkardı. Göstericiler şehirleri durma noktasına getirdi, askeri yedekler tasarı geçerse hizmet etmeme tehdidinde bulundu ve yatırımcılar paralarını ülke dışına çıkaracaklarını ima etti. Tasarının bir versiyonu Temmuz 2023'te Knesset'ten geçti, ancak bu yılın başında Yüksek Mahkeme tarafından reddedildi. Şu anda koalisyon hükümeti, Gazze'deki savaş tüm şiddetiyle devam ederken bile yargı reformunun bazı unsurlarını canlandırmaya çalışıyor.

Yargı reformu protestosu, İsrail'de ülke demokrasisinin karakterine ilişkin endişeleri kesinlikle ortaya çıkardı, ancak İsrail'in işgal altında yaşayan Filistinlilere karşı sorumluluğu hakkında soru işaretleri uyandırmadı. Nitekim birçok İsrailli, ülkelerinin Filistinlilere yönelik muamelesini demokrasi olarak işleyişinden ayrı görüyor. İsrailliler, Yahudi yerleşimcilerin Filistinlilere karşı uyguladığı şiddete uzun süredir müsamaha gösteriyorlar. İsrail, uluslararası hukuka aykırı olarak, Batı Şeria ve Doğu Kudüs'te kendi yönetimi altında yaşayan Filistinlileri fiilen sıkıyönetime tabi tutuyor. Birbirini izleyen İsrail hükümetleri, Batı Şeria'daki Yahudi yerleşimlerinin genişlemesini denetledi ve gelecekte egemen bir Filistin devletinin kurulması tehlikesine yol verdi. Tahminlere göre, İsrail güçlerinin yaklaşık 40 bin kişiyi öldürdüğü Gazze'deki savaş, bağımsızlık bildirgesindeki arzu edilen vizyonu sürdüremeyen veya isteksiz görünen bir ülkeyi ortaya çıkardı.

İsrail'deki pek çok ilericinin uzun zamandır kabul ettiği gibi, askeri işgalin acımasızlığı ve işgalci bir askeri güç olmanın zorunlulukları tüm İsrail toplumu üzerinde yozlaştırıcı bir etkiye sahiptir. İsrailli bir bilim adamı ve filozof olan Yeshayahu Leibowitz, 1967'de Altı Gün Savaşı'nı takip eden "ulusal gurur ve coşkuyu" gözlemledi ve ileride daha karanlık bir dönüş gördü. 1968'de bu ülke kutlamasının yalnızca "onları gururlu, yükselen milliyetçilikten, mesihvari aşırı milliyetçiliğe getireceği" konusunda uyardı. Ve Leibowitz, bu tür aşırı tutkuların İsrail projesinin başarısızlığa uğraması olacağını, "vahşete" ve nihayetinde "Siyonizmin sonuna" yol açacağını iddia etti. Bu son şimdi birçok İsraillinin düşündüğünden daha yakın.

Sparta ve Yermük

İsrail şu anki yolunda son derece liberal olmayan bir yöne sapıyor. Politikacıların yanı sıra seçmenlerinin birçoğu tarafından da zorlanan mevcut aşırı sağa dönüşü, İsrail'in bir Yahudi yargı ve yasama konseyi ve sağcı dini aşırılık yanlıları tarafından yönetilen bir tür etno-milliyetçi teokrasi haline gelmesine neden olabilir -İran'ın teokratik devletinin Yahudi versiyonundan başka bir şey değil. Ultra-Ortodoks nüfusun hızlı bir şekilde artması, genç İsrailli Yahudilerin sağa doğru eğilimi ve laik olarak tanımlanan İsrailli Yahudilerin sayısındaki düşüş de dahil olmak üzere İsrail'in demografik ve sosyopolitik değişimleri, İsrail'in devam eden varlığını Yahudilik ve İslam arasındaki uzlaşmaz bir mücadelenin parçası olarak algılayan daha dindar bir siyaset yapısı üretti.

Dinin daha belirleyici bir rol oynadığı bir devlet çağrısında bulunan Ultra-Ortodoks milliyetçi politikacılar arasında Bezalel Smotrich, Itamar Ben Gvir ve Avi Maoz yer alıyor - Netanyahu'nun koalisyon hükümetinin tüm kilit aktörleri. Tanrı'nın İncil'deki tüm İsrail topraklarını Yahudilere vaad ettiğine inanan, Batı kültürünü ve değerlerini reddeden ve sinagog ve devlet arasında bir miktar ayrım gibi İsrail liberalizminin kabul edilen normlarına temelden karşı çıkan Hardal olarak bilinen dini Siyonist hareketin nispeten yeni ama giderek daha etkili bir kesimini temsil ediyorlar. Hardal ile bağlantılı figürler şu anda İsrail hükümetinde bakan olarak görev yapıyor, Knesset'te güçlü pozisyonlarda bulunuyor ve mechinot olarak bilinen yeşivaların ve askeri hazırlık akademilerinin önde gelen liderleri durumundalar. Siyasi ve demografik eğilimler, İsrail'deki aşırı sağın öngörülebilir gelecekte seçimlerde etkili, hatta baskın olmaya devam edeceğini gösteriyor.

Ancak özellikle dindar olmayan birçok İsrailli de giderek artan bu aşırı etnik milliyetçi ideolojiye abone olmaya başlıyor. 7 Ekim saldırılarından bu yana İsrail sağı daha da radikalleşti. Onlar ve İsrail'deki diğer pek çok kişi için Hamas'ın katliamı, Filistinliler veya destekçileri arasında bir uzlaşma olamayacağını kanıtladı. Bu muhafazakarlar, İsrail'i ebedi bir savaş halinde, barışın düşünülemez bir durumda var olduğunu görüyorlar – İsrailli tarihçi David Ochana'nın ifadesini ödünç alırsak, "Yermük ile Sparta" gibi bir devlet.

Bu tutum İsrailli Yahudiler arasında geniş bir fikir birliğine dönüşebilir ve Gazze'deki savaşın Netanyahu ve müttefikleri tarafından zayıflatılan demokratik normların ve kurumların tamamen aşınmasına yol açtığı tamamen liberal olmayan bir İsrail üretebilir. Savaş, hükümete sivil özgürlükleri kısıtlamak için zaten bir bahane sağladı; Örneğin, Knesset'in Ulusal Güvenlik Komitesi, kısa süre önce polise arama emri olmadan arama yapma yetkisi veren bir yasayı destekledi. Batı Şeria'da Filistinlilere yönelik devlet destekli şiddette de bir artış oldu ve İsrailli barış aktivistleri giderek daha fazla hain olarak görülüyor. Aşırı sağın egemen olduğu bir İsrail, sivil özgürlüklerin, özellikle de cinsiyet haklarının kısıtlanmasıyla daha otoriter hale gelecektir. Devlet, İsrail demokrasisine ilişkin yuvarlak bir yurttaşlık anlayışının yerini daha açık bir milliyetçi ve liberal olmayan demokrasi anlayışıyla değiştirerek, kamu eğitimi üzerinde zararlı bir etkiye sahip olacaktı.

Liberal olmayan bir İsrail aynı zamanda bir parya devleti haline gelecektir. İsrail zaten uluslararası alanda giderek daha fazla tecrit ediliyor ve çok sayıda uluslararası kuruluş ona karşı cezai yasal ve diplomatik önlemler arıyor. Uluslararası Adalet Divanı'ndaki soykırım davası ve işgalin yasadışılığına ilişkin son görüşü, UCM'nin Netanyahu ve Savunma Bakanı Yoav Gallant için tutuklama emri çıkarması ve savaş suçları ve insan hakları ihlallerine ilişkin çok sayıda inandırıcı iddia, İsrail'in küresel duruşuna bir darbe indirdi. Kilit müttefiklerin desteğiyle bile, olumsuz kamuoyunun, yasal zorlukların ve diplomatik azarlamaların kümülatif etkisi İsrail'i küresel sahnede giderek daha fazla marjinalleştirecektir.

Liberal olmayan bir İsrail, Amerika Birleşik Devletleri de dahil olmak üzere birkaç ülkeden ekonomik destek almaya devam edecek, ancak çoğu G-7 ülkesi de dahil olmak üzere küresel toplumun geri kalanından siyasi ve diplomatik olarak izole edilecektir. Bu ülkeler güvenlik konularında İsrail ile koordinasyonu durduracak, İsrail ile ticaret anlaşmalarını sürdürecek ve İsrail yapımı silahlar satın alacaktı. İsrail muhtemelen tamamen Amerika Birleşik Devletleri'ne güvenecek ve giderek daha fazla Amerikalının ülkelerinin Yahudi devletine koşulsuz desteğini sorguladığı bir zamanda ABD siyasi manzarasındaki değişimlere karşı savunmasız hale gelecektir.

İsrail'de devlet ve toplum arasındaki toplumsal sözleşme şu anda dengede duruyor. Netanyahu ve müttefikleri istediklerini elde ederse, İsrail demokrasisi içi boş ve prosedürel hale gelecek ve geleneksel liberal kontrol ve dengeler hızla aşınacak. Bu, ülkeyi muhtemelen sermaye kaçışına ve beyin göçüne yol açacak ve iç gerilimleri derinleştirecek sürdürülemez bir yola sokacaktır.

Parçalanmiş Bir İsrail

İsrail daha otoriter hale geldikçe, bu liberal olmayan dönüş İsrail toplumunda büyüyen çatlakları maskelemeyecektir. Devlet, meşru güç kullanımı üzerindeki tekelini giderek daha fazla kaybedecek ve bölünmeler iç savaş noktasına kadar alevlenebilir. Bir Hamas teröristini taciz ettiğinden şüphelenilen askerlerin sorgulanmak üzere götürüldüğü Sde Teiman gözaltı tesisinde yaşanan son şiddetli çatışma, ileride ne olacağının habercisi olabilir. Yedek askerler, siviller ve hatta aşırı sağcı bir parlamenter, askeri personelin Filistinli bir mahkuma kötü muamele ettikleri için gözaltına alınmasına öfkelenerek üssün içindeki askeri polise saldırdı. Gelecekte, bu tür olaylar daha yaygın hale gelebilir. İsrail'in güvenlik aygıtı içinde halihazırda sürmekte olan parçalanmanın diğer işaretleri arasında, yerleşimci milislerin (devletin Filistinlilere yönelik şiddetli saldırılarına rağmen bastırmak istemediği gruplar) büyümesi ve askerlerin Gazze'ye insani yardım dağıtımını yasadışı bir şekilde durdurmaları için kanunsuzları ihbar etmesi yer alıyor.

İsrail'de hukukun üstünlüğü çökebilir. İsrail az ya da çok işlevsel bir ekonomik devlet olarak kalacaktı. Özel mülkiyeti koruyacaktı. Hala üniversiteler, hastaneler ve bir tür halk eğitim sistemi olacaktı. İsrail'in "başlangıç ülkesi" olma iddiasının kalbi olan yüksek teknoloji ekonomisi bir süre daha işlev görebilir. Ancak devlet, aşırı sağın tercih ettiği içi boş demokrasiye uygun olarak, hukukun üstünlüğü olmadan işleyecekti. Güvenlik, hiçbir gözetimin ve birleşik komutanın olmadığı parçalanmış bir sisteme dönüşecek ve meşru güç kullanımı üzerindeki tekel aşınacaktır. Silahlı yerleşimci milisler, aşırı sağ ile uyumlu siviller ve mevcut güvenlik güçleri de dahil olmak üzere farklı gruplar şiddet hakkı talep edecekti.

Bu gelecek, distopik bir bilim kurgu senaryosu değil. Gazze'deki çatışma, ülke içinde, özellikle de uluslararası insancıl hukuku tamamen göz ardı eden aşırı askeri ve güvenlik önlemlerini savunan sağcı gruplar ile Filistinlilere karşı daha uzlaşmacı bir yaklaşım çağrısında bulunan diğerleri arasındaki siyasi bölünmeleri yoğunlaştırdı. Savaş, laik ve dindar Yahudiler arasındaki bölünmeleri de derinleştirdi. Ultra-Ortodoks Yahudilerin de diğer tüm İsrailliler gibi orduda hizmet etmek zorunda olup olmamaları gerektiğine dair İsrail içinde büyük bir tartışma bu gerilimleri körükledi. İsrail Yüksek Mahkemesi kısa bir süre önce, hükümetin ultra-Ortodoks Yahudileri askere almaktan kaçınamayacağına ve öğrencileri mevcut yasaların zorunlu kıldığı şekilde askere gitmeyen yeşivaları finanse etmekten kaçınması gerektiğine karar verdi - yargı reformu yasasını canlandırma girişimlerini harekete geçiren bir karar.

Devletin merkezi otoritesinin bu şekilde zayıflaması, daha sarsıcı bir çözülmenin habercisi olabilir. Ekonomiyi yönetmenin ötesinde, hükümet, güvenliğin sağlanması ve hesap verebilirliği garanti eden istikrarlı bir yasama yönetişim sistemi de dahil olmak üzere diğer geleneksel siyasi sorumluluklarının hiçbirini yerine getiremeyecektir (ve hatta isteksizdir). Rakip güvenlik gruplarının varlığı ve gevşek parlamento denetimi, İsrail'in genel güvenlik caydırıcılığını zayıflatacak ve İsrail'in güvenlik teşkilatındaki herhangi bir tutarlı yönetim sistemini baltalayacaktır. Bu durumdaki bir İsrail pekâlâ kendisiyle çelişebilir. Dini ve milliyetçi sağcı unsurların, büyük olasılıkla Batı Şeria'daki yerleşimlerde kendi fiili devletlerini inşa etmesiyle bir tür Balkanlaşmış varlık haline gelebilir. Ya da İsrail'i silahlı bir dinci sağ kanat ile mevcut devlet aygıtı arasında şiddetli bir iç savaşta bölecek olan aşırı dincilerin ve aşırı milliyetçilerin isyanına tanık olabilir. İç savaş olmasaydı, bu durum yine de istikrarsız olacak ve ekonomi çökerek İsrail'i başarısız bir devlet haline getirecekti.

Kaostan Uzak Bir Yol

Olayların ağırlığı ve hakim siyasi güçler İsrail'i bu tehlikeli yönlere itiyor. Kurucularının tanımayacağı bir ülke haline geliyor. Ama bu şekilde devam etmesine gerek yok. Bu sonuçlardan kaçınmak için İsrail'in anayasal temellerini güçlendirerek, hukukun üstünlüğünü güçlendirerek, Filistinlilerle çatışmaya kalıcı bir çözüm bulmak için daha verimli bir şekilde ulaşarak ve kendisini bölgeye daha iyi yerleştirerek ülkedeki siyasi istikrarı yeniden sağlaması gerekiyor.

İsrail, ülkedeki siyasi istikrarsızlığı ele almak ve İsrail demokrasisinin geleceği için sağlam bir temel sağlamak adına bağımsız bir anayasa komisyonu kurmalıdır. Komisyonun, değiştirilmesi Temel Yasalar (İsrail'in bir anayasaya en yakın şeyini oluşturan 14 yasa) kadar kolay değiştirilemeyecek bir anayasa taslağı hazırlaması ve devletin kuruluşundaki orijinal hümanist değerlere bağlı kalması gerekecek. Böyle bir komisyon geçmişte de yapıldı ve yeniden canlanması siyasi merkezden geriye kalanlar, siyasi sol ve İsrailli Arap siyasi partiler arasında önemli bir işbirliği gerektirecektir. İlginç bir şekilde, şu anki İsrail savunma bakanı Yoav Gallant, İsrail'in Bağımsızlık Bildirgesi'nin böyle bir anayasal belgede ilk metin olması çağrısında bulundu.

İsrail'in ayrıca hem İsrail içinde hem de Batı Şeria'da hukukun üstünlüğünü daha iyi uygulaması gerekiyor, bu da devletin yerleşimcilerin Filistinlilere yönelik şiddetine daha fazla tahammül edemeyeceği anlamına geliyor. Ayrıca, Filistinliler üzerindeki askeri işgalin sona ermesi ve tarafsız üçüncü taraf müzakerecilerin de dahil olduğu bağlayıcı bir barış sürecinin başlatılması gerekiyor. En azından İsrail, Uluslararası Adalet Divanı'nın Filistin topraklarındaki işgaline ilişkin son görüşünü ele almayı taahhüt etmelidir.

İç istikrarı daha iyi garanti altına almak için İsrail'in Orta Doğu'daki yerini meşrulaştırması, İbrahim Anlaşmalarında elde edilen kazanımlar üzerine inşa etmesi ve Suudi Arabistan ve bölgedeki diğer rejimlerle bağlarını güçlendirmesi gerekiyor. İsrail, G-7 ülkeleri ve daha geniş uluslararası toplumla ilişkilerini korumak için, askeri operasyonları daha şeffaf hale getirmek, uluslararası hukukun ihlalleri için hesap verebilirliği sağlamak ve 2002'de UCM'yi kuran Roma Statüsü'nü onaylamak da dahil olmak üzere uluslararası hukuka olan bağlılığını yinelemelidir.

Yukarıda açıklanan adımlar İsrail'de potansiyel olarak aşılmaz bir muhalefetle karşı karşıya kalacaktır, ancak bu tür bir muhalefet yalnızca İsrail'in geleceğine ilişkin korkularımızı yeniden teyit edecektir. Elbette İsrail, Hamas gibi insan hakları ihlallerinden suçlu olan gerçek ve tehlikeli düşmanlarla karşı karşıya. Ancak İsrail'in izlediği rota kazandıran bir yol değil. Devlet, mevcut seyriyle, dünyanın dört bir yanındaki kurucularının ve destekçilerinin çoğuna ilham veren hümanist Yahudi vizyonunu yok edecek bir şeye dönüşebilir. İsrail'in kendisini kendi ölümünden kurtarması ve ileriye dönük başka bir yol bulması için çok geç değil.

Kudüs Haber Ajansı - KHA