İran ve Rusya arasında Tahran'a 24 adet Sukhoi Su-35 savaş uçağı tedarik etmek için potansiyel bir anlaşma yapılacağı haberi, iki devlet ile batılı ülkeler arasındaki gerilimlerin tırmanmaya devam etmesi dolayısıyla önemlidir; ve de geçici bir olay değildir.

İran, bu anlaşmayla birlikte Rusya'ya kısa menzilli hassas güdümlü balistik füzeler gönderirse, bu gerilimler daha da yoğunlaşacaktır.

Anlaşma hakkında henüz resmi bir açıklama yapılmamış olsa da, İranlı yetkililer beşinci nesil Rus Su-57'ye ek olarak Su-30 ve Su-35 savaş uçaklarını satın almakla ilgilendiklerini belirttiler.

15 Ocak'ta, İran Ulusal Güvenlik ve Dış Politika Komitesi üyesi Şehriyar Haydari, savaş uçaklarının önümüzdeki Mart ayında geleceğini ve Tahran'ın Rusya'dan hava savunma sistemleri, füze sistemleri ve helikopterler de dahil olmak üzere diğer askeri teçhizatı talep ettiğini doğruladı.

İran ve Fars Körfezi bölgesi ile ilgili güvenlik ve savunma işlerinde uzmanlaşmış bir analist olan Farzin Nedimi, The Cradle'a yaptığı açıklamada, anlaşmanın "gerçekleştiği takdirde, İran ile Rusya arasında daha yakın savunma ilişkilerine yol açacağını" söyledi.

'Batı İle Karşılaşma'

Bu gelişme, küresel jeopolitik değişimler ve Moskova ile Tahran arasındaki bağların derinleşmesiyle aynı zamana rastlıyor. Bugün, Rusya-Ukrayna savaşı, iki eksen arasındaki çatışmanın en belirgin sahnesidir: ABD liderliğindeki bir Batı ile Çin, Rusya, İran ve onların müttefiklerini içeren Batı politikasına karşı çıkan diğer devletler.

Rusya-Atlantik ilişkileri araştırmacısı Muhammed Seyfeddin'e göre, bu silah anlaşması "Batı ile daha geniş bir çatışma" ve Çin, Rusya, Hindistan, İran ve diğer ülkelerin yerel para birimleri ticareti yoluyla dolar egemenliğine meydan okuma kararlılığıyla aynı zamana denk geliyor:

"Bu faktörler, özellikle Güney Amerika'da ittifak blokları oluşturmak için daha fazla ülkeyi koordine etmeye teşvik ediyor. Orta Doğu [Batı Asya] ve Afrika. Ukrayna'daki çatışmanın sonucu, takip eden krizlerin şeklini ve dolayısıyla yeni dünya düzeninin şeklini belirleyecektir."

Analist Nedimi, İran-Rusya anlaşmasının "İran Hava Kuvvetleri'ne büyük bir destek" olacağı için kutuplaştırıcı uluslararası tepkilere yol açmasının kuvvetle muhtemel olduğunu belirtti. Bu, Washington'un Fars Körfezi ülkelerine gelişmiş silahlar teslim etmesi ve F-35 uçaklarının BAE'ye teslimatını hızlandırması olasılığıyla bölgede potansiyel olarak bir "mini silahlanma yarışı" başlatabilir.

Nedimi, Fars Körfezi'ndeki Arap ülkelerinin "anlaşmanın önemini küçümsemeye çalışacaklarına, ancak İsrail ve ABD ile hava savunma ilişkilerini güçlendirmek için kesinlikle çabalayacaklarına" inanıyor.

Rusya'nın İsteksizliği?

Ancak İranlı askeri analist Amin Berto, Rusya'nın İran'a Su-35 gibi savaş uçaklarını ya da "Ukrayna'daki oyunun kurallarını değiştiren" S-400 füze sistemini vermeyeceğine inanıyor. Berto, Moskova ile Tel Aviv, Riyad ve Abu Dabi arasında, İran'a niteliksel silah ve teknoloji satışını kontrol altına alma konusunda bir anlayışa işaret ediyor – ki bu aynı zamanda Washington ve NATO ile örtülü bir anlaşmadır. Berto'nun The Cradle'a açıkladığı gibi:

"Ruslar, bu adımın İsrail'i Ukrayna'ya İsrail silahları sağlamaya zorlayabileceğini biliyorken, Suudi Arabistan ve BAE petrol üretimini artırmaya ve fiyatını düşürmeye başvurabilir ve bu da Rus ekonomisine ölümcül bir darbe olur."

İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu, Ukrayna'ya askeri yardım göndermeyi düşünmüş olsa da, Foreign Policy'deki köşe yazarı Stephen Cook, Tel Aviv'in Moskova ile yapıcı bir ilişki sürdürme arzusu ve "ikisi arasındaki ortak çıkar alanları" göz önüne alındığında, Kiev'i silahlandırma ihtimalinin düşük olduğuna inanıyor.

Cook, Rus savaş uçaklarının İran'a satışını Tahran'ı Kiev'e karşı savaşta daha fazla yardım sağlamaya teşvik etmek için bir hamle olarak görüyor – ancak İran'ın bu çatışmaya daha fazla katılmaya istekli olup olmadığı belirsizliğini koruyor.

Askeri Alanda Büyüyen İşbirliği

5 Şubat 2023'te Wall Street Journal, İran ve Rusya'nın Rusya'da Ukrayna'daki çatışmada kullanılmak üzere en az 6 bin yüksek hızlı insansız hava aracı üretecek yeni bir fabrika kurmayı planladığını bildirdi. Bu gelişmeye rağmen, Cook, Washington ve Batılı müttefiklerinin Rusya'ya ek yaptırımlar uygulamayacağına inanıyor ve "Batı'nın anlaşmaya yanıt olarak yapacağı şey, Ukrayna'ya savaş uçakları sağlayarak Rusya üzerindeki baskıyı yoğunlaştırmaktır" diyor.

Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) Başkanı William Burns, daha önce, "Rusya ile İran arasında tam bir savunma ortaklığı" konusundaki endişelerini dile getirmişti. Burns, ABD medya kuruluşu PBS ile yaptığı röportajda, Washington'ın, "İran nükleer anlaşmasını dondurmasının ve Rusya'yı tecrit etme girişiminin ardından iki ülke arasındaki yakınlaşmanın sorumluluğunu taşıdığını" söyledi.

Burns, "Ruslar, teknolojik veya teknik olarak, kendi mahallesine ve mahallesindeki birçok dost ve ortağımıza da ciddi tehditler oluşturan İranlıları destekleyebilecekleri yollara bakmaya başlıyor" dedi.

Bu arada, İranlı gözlemciler, Washington'un "Moskova ile Tahran arasındaki ilişkiyi istikrarsızlaştırmak" için İran'ın nükleer görüşmelerine yönelik olumlu sinyaller göndereceği yönünde spekülasyonlar yapıyor.

Karşılıklı ve Çatışan Çıkarlar

İran-Rusya askeri işbirliğinin Sovyet dönemine kadar uzanan uzun bir geçmişi var ve iki ülke daha önce İslam Cumhuriyeti'ne S-300 hava savunma füze sistemi, Su-30 savaş uçağı, T-90 tankları ve Kalibr seyir füzeleri de dahil olmak üzere çeşitli askeri teçhizat tedarik etmek için anlaşmalar yaptı.

İşbirliklerine rağmen, İran ve Rusya arasındaki ilişki bir dizi çatışan çıkar nedeniyle karmaşıklaştı. Örneğin, Rusya, nükleer programı nedeniyle Tahran'a karşı bazı BM yaptırımlarını desteklerken, İran İsrail'i düşman olarak görüyor ve ona karşı direniş oluşumlarını destekliyor. Dahası, Rusya, Tahran'ı bölgedeki ana rakipleri olarak gören Riyad ve Abu Dabi ile iyi ilişkilere sahip.

Bununla birlikte, son yıllarda Moskova ve Tahran, Suriye savaşında Şam'a karşılıklı siyasi, diplomatik ve askeri destek de dahil olmak üzere bazı önemli bölgesel ve uluslararası konularda işbirliğini geliştirdiler. Washington ve müttefikleri tarafından iki ülkeye karşı uygulanan Batı ablukası, aralarındaki ekonomik işbirliğinin ve mali bağların güçlendirilmesine de yol açtı.

Finans açısından, Tahran ve Moskova, bankacılık sistemlerini, banka havaleleri için kullanılan küresel finansal ağ olan "SWIFT"den ayrılmalarının ardından Batı ambargosunun işlemleri üzerindeki etkilerini hafifletmek amacıyla, finansal borsalar üzerindeki ABD kontrolünü ve gözetimini atlatmak için bağladılar.

Ek dolarsızlaştırma politikaları arasında, İran riyalinde finansal borsalarda Rus rublesine karşı işlem yapma anlaşması ve İran para birimi borsasında iki ulusal para biriminde işlem yapma kararı yer alıyor.

2021 yılında İran ile Rusya arasındaki ticaret hacmi 4 milyar doları aştı. Aynı yıl İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, ülkesinin Rusya ile ticaretinin yüzde 80 oranında artacağını açıkladı. Rusya ve İran, demiryolları, enerji ve iletişim sistemleri de dahil olmak üzere altyapı projelerinde işbirliğini de görüştü. Tarım alanında Rusya, İran'a buğday ve diğer gıda maddelerini ihraç ediyor ve karşılığında meyve ve sebze ithal ediyor.

Enerji sektörü, iki devlet arasında önemli bir işbirliği alanını temsil etmektedir. 2022'de Rusya, Sirik termik santralini inşa etmek için İran'a 1,4 milyar dolar borç verdi. Rus enerji devi Gazprom ile Ulusal İran Petrol Şirketi arasında geçtiğimiz Haziran ayında Kiş ve Kuzey Pars gaz sahalarını geliştirmek için yaklaşık 40 milyar dolar değerinde bir mutabakat zaptı imzalandı, ayrıca altı petrol sahasının geliştirilmesi ve ihracat için gaz boru hatlarının kurulması tartışıldı.

Geçtiğimiz Ekim ayında Tahran ve Moskova, İran'ın Rus termik santrallerine yaklaşık 40 gaz türbini tedarik etmesi için bir anlaşma imzaladı. Rus medyasına göre, bu anlaşma İran'ın modern çağdaki en büyük teknoloji ihracatını temsil ediyor.

Bununla birlikte, Rusya ile İran arasındaki ilişkinin geleceği belirsiz ve tahmin edilmesi zor. Bağları güçlenmiş olsa da, kapsamlı bir ittifak potansiyeli hala birkaç faktöre bağlı.

Bunlar, farklılıklarını çözme ve bölgedeki zorlukları, özellikle de çıkarlarının biraz farklılaştığı devam eden Suriye çatışmasını etkili bir şekilde yönetme yeteneklerini içeriyor. Buna rağmen, küresel jeopolitik çatışmanın tırmanmasının ortasındaki ilişkilerinin mevcut yörüngesi göz önüne alındığında, iki ülke arasında daha güçlü bir ittifakın ortaya çıkması ihtimal dışı değil.

Kudüs Haber Ajansı - KHA