27 Ocak sabahı, Kalaşnikoflu bir adam, Tahran'ın kuzeyindeki lüks bir mahalledeki Azerbaycan Büyükelçiliği’ne girdi ve pervasızca ateş açarak güvenlik personeli başkanı Orhan Askerov'u öldürdü ve iki kişiyi yaraladı. Saldırgan, sonunda bir güvenlik görevlisi tarafından yakalandı ve tutuklandı.

Tahran Polis Şefi Hüseyin Rahimi, ön soruşturmanın, ölümcül saldırının nedeni olarak "aile sorunlarına" işaret ettiğini, ancak Cumhurbaşkanı İlham Aliyev de dahil olmak üzere Azerbaycanlı yetkililerin - İran'ı hedef alan şaşırtıcı derecede diplomatik olmayan bir salvoda - olayı "terör eylemi" olarak nitelendirmeyi seçtiğini açıkladı.

İran'ın Bakü'deki büyükelçisi güçlü bir protesto gösterisi yapmak üzere usulüne uygun olarak çağrılırken, Azerbaycan Dışişleri Bakan Yardımcısı Halef Halefov diplomatik bir binaya yapılan silahlı saldırıdan İran'ı doğrudan sorumlu tutacak kadar ileri gitti.

'Terör saldırısı' değil

Son askeri tatbikatlar ve pek de örtülü olmayan sözlü iğnelemeler nedeniyle zaten yüksek olan yabancılaşmış komşular arasındaki gerilimler, daha sonra kişisel bir mesele nedeniyle tetiklendiği belirlenen silahlı saldırıyla daha da şiddetlendi.

Yasin Hüseyinzade olarak tanımlanan saldırganın itirafı, polisin olayla ilgili değerlendirmelerini haklı çıkardı. İran yargısıyla ilişkili Mizan News tarafından aktarıldığı gibi, silahlı adam karısının Nisan 2022'de Azerbaycan'ın Tahran büyükelçiliğini ziyaret ettiğini ve geri dönmediğini iddia etti. Konsolosluk personelinden nerede olduğunu bulmak için yapılan sayısız talep başarısız oldu ve hayal kırıklığına uğradı.

İran'ın eski Azerbaycan Büyükelçisi Muhsin Pakayin, Azerbaycanlı yetkililerin bir "kriz" üretmeye kararlı olduklarını söyledi. Bakü'nün olayın bir "terör saldırısı" olduğu konusunda ısrarcı olmasına rağmen, saldırganın ve akrabalarının delil ve itiraflarının aksini gösterdiğine dikkat çekiyor. Ve diğer İranlı yetkililer gibi o da Bakü'nün savaşçı tepkisini İsrail'in Azerbaycan içindeki artan etkisinden sorumlu tutuyor:

Pakayin, The Cradle'a verdiği demeçte, "İsrail rejiminin Azerbaycan'ı İran İslam Cumhuriyeti’ne karşı çıkması için kışkırttığına şüphe yok ve bu rejimin bu tür uygulamalarının örnekleri mevcut" dedi ve Bakü'nün Tel Aviv ile giderek daha sıcak hale gelen bağlarına atıfta bulundu.

Üst düzey bir milletvekili ve İran parlamentosunun ulusal güvenlik ve dış politika komisyonu üyesi Mahmud Abbaszade, The Cradle'a verdiği demeçte, bazı Azerbaycanlı yetkililerin iki ülkenin ilişkileri bağlamında "davayı sağlıklı olmayan bir şekilde" ele aldıklarını, "bazı bölge dışı varlıkların etkisi altında" olduklarını söyledi.

Abbaszadeh, Bakü'yü "Müslüman dünyasının düşmanlarının ellerine oynamamaya" çağırdı ve büyükelçilik saldırısı konusundaki farklılıkların "mantıksal diyalog yoluyla kolayca çözülebileceğini" söyledi.

Siyasi etki

Büyükelçiliğin vurulmasının ardından, İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, doğrudan Azerbaycanlı mevkidaşı Ceyhun Bayramov'a, olayın ikili ilişkileri etkilemesine izin vermemesi çağrısında bulundu. İran'ın üst düzey diplomatı, iki ülkenin güvenlik kurumları arasında "olayın tüm yönlerine ışık tutmak" için iş birliği önerdi.

O akşamın ilerleyen saatlerinde, Azerbaycan büyükelçisi ve diğer yetkililerin eşliğinde, Emir Abdullahiyan Kuzey Tahran'daki bir hastanede yaralı güvenlik görevlilerini ziyaret etti ve ardından saldırının "terörist bir operasyon olmadığını" yinelediği bir basın toplantısı düzenledi.

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, bir gün sonra Azerbaycanlı mevkidaşı Aliyev ile görüştü ve iki ülke arasındaki "ayrılmaz tarihi bağların" "kötü niyetliler" tarafından zarar görmeyeceğine dair güvence verdi.

Ancak İran'ın durumu yatıştırmak için her türlü çabasına rağmen, saldırıdan iki gün sonra, Cumhurbaşkanı Aliyev, Tahran'daki Azerbaycan Büyükelçiliği’nin boşaltılmasını emretti.

Diplomatlar ve aileleri de dahil olmak üzere 53 kişiyi ülkelerine geri göndermek için özel bir uçak gönderildi ve uçak aynı akşam Bakü'nün Haydar Aliyev Uluslararası Havaalanı'na indi. Uçuş ayrıca, kendi ülkesinde resmi törenle gömülen büyükelçilik güvenlik şefinin cesedini de taşıdı.

Eski İran elçisi Pakayin, büyükelçiliği kapatma kararının "alışılmışın dışında" olduğuna ve Azerbaycanlı yetkililerin olayla ilgili "düşmanca ve duygusal" açıklamalar yapmaktan kaçınmaları veya "ikili ilişkilere potansiyel olarak zarar verebilecek düşmanca önlemler almamaları" gerektiğine inanıyor.

Pakayin ayrıca, İran'ın davayı "sabırla ve akıllıca ele aldığını" ekliyor ve üst düzey diplomat Emir-Abdullahiyan'ın, Azerbaycan'a, silahlı saldırıyla ilgili soruşturmalara katılması teklifini vurguluyor.

Bakü'nün düşmanca önlemleri

Fakat Bakü'nün tırmanışı devam etti. Tahran'daki büyükelçiliğini boşalttıktan bir gün sonra, Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı İran'ı büyükelçilik saldırısının "uluslararası düzeyde geniş çapta ifşa olmasını" engellemekle suçladı.

Açıklamada, "İran, saldırıdan hemen sonra Azerbaycan tarafından Bağlantısızlar Hareketi Koordinasyon Bürosu'na (NAM) ve Asya'da Etkileşim ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı'na (CICA) sunulan taslak bildirilere ve açıklamalara itiraz etti" denildi.

Bu, Azerbaycan Savunma Bakanı Zakir Hasanov'un İsrailli mevkidaşı Yoav Galant ile yaptığı telefon görüşmesinden saatler sonra geldi ve Tahran'ı kızdırdı.

1 Şubat'ta Azerbaycan medyası, 39 kişinin "sabotaj faaliyetlerine" ve "İran lehine propagandaya" katıldıkları iddiasıyla tutuklandığını bildirdi. Tutuklamalar, "Azerbaycan'da İran için casusluk yaptıkları" iddiasıyla 19 kişinin gözaltına alınmasından üç aydan kısa bir süre sonra gerçekleşti.

Tutuklama çılgınlığı, Bakü hükümetinin, dindar Şii Müslümanları yanlış bir şekilde "İran ajanları" olarak adlandırarak İran'ın Şii çoğunluklu, laik Azerbaycan'daki etkisini ortadan kaldırma yönündeki amansız yöneliminin bir parçası olarak görülüyor.

Bu duyuru, ülkenin dışişleri bakanlığının "İran'daki istikrarsız durum ve Azerbaycan büyükelçiliğine yapılan terörist saldırı göz önüne alındığında" İran için bir seyahat tavsiyesi yayınlamasından bir gün sonra geldi.

Açıklamada, "Azerbaycan vatandaşlarına kesinlikle gerekli olmadıkça İran'a seyahat etmekten kaçınmalarını ve ziyaret edilmeleri halinde son derece dikkatli olmalarını tavsiye ediyoruz" uyarısında bulunuldu. Bakanlığın internet sitesinde ayrıca Azerbaycan'ın kuzey Tebriz şehrindeki konsolosluğunun adresi de yer aldı ve bu da onun işlevsel olduğunu ima etti.

1 Şubat'ta Türk milletvekillerinden oluşan bir heyete konuşan Cumhurbaşkanı Aliyev, İran'ın saldırıya verdiği yanıtı eleştirerek, "Büyükelçiliğimize yapılan terör eyleminin önemli miktarda zaman almasına rağmen, polis ve İran güvenlik güçleri ciddi bir önlem almadı" dedi.

Onun sözleri, ülkenin dışişleri bakanlığının, "İran'da ülkemize karşı yürütülen son Azerbaycan karşıtı kampanya, diplomatik misyonumuza karşı böyle bir saldırıya yol açtı" şeklindeki açıklamasıyla çarpıcı bir benzerlik taşıyordu.

Azerbaycan medyasının bazı kesimleri bu anlatıyı yüksek sesle yineledi; hükümet yanlısı bir medya kuruluşu, bir analistin "terör eyleminin Azerbaycan'ı sindirmeyi amaçladığını" ve "İranlı yetkililerle koordine edildiğini" söylediğini aktardı.

Saldırıyla ilgili haberler küresel manşetlere taşındı ve birçok ülkenin kınama açıklamaları yapmasına neden oldu. Batılı ülkeler saldırıda Azerbaycan'ın tutumunu büyük ölçüde benimserken, Rusya ve Çin İran'la aynı safta durdu ve itidal çağrısında bulundu.

ABD Dışişleri Bakanlığı, saldırıyı "kabul edilemez şiddet" olarak nitelendirdi ve "diplomatlara veya diplomatik tesislere yönelik herhangi bir saldırı kabul edilemez" dedi. Fransız hükümeti, açıklamasında, İranlı yetkilileri "bu saldırıya ışık tutmaya" çağırdı.

İran'ın ölçülü tepkisi

Cumhurbaşkanı Reisi, Azerbaycan ile "kardeşçe" bağların korunmasının önemini açıkça vurgularken, İran Meclis Başkanı Muhammed Bakır Galibaf, 30 Ocak'ta yaptığı bir çağrıda, büyükelçilik personelinin tahliye edilmesinden sonra Azerbaycan makamlarına "duygusal olarak karar vermemeleri" çağrısında bulundu.

Galibaf, olayın "adil ve kapsamlı" bir şekilde soruşturulduğunu söylerken, İsrail'e özel bir atıfta bulunarak "düşmanların ve kötü niyetlilerin" istediği şeyin "duygusal kararlar" olduğu konusunda uyardı

İran parlamentosunun ulusal güvenlik ve dış politika komitesi başkanı Vahid Celalzade, yerel medyaya verdiği demeçte, soruşturmanın "sonuç elde edilene kadar" devam etmesi gerektiğini söyledi.

"Azerbaycan'ın diplomatları İran İslam Cumhuriyeti'ndeki misafirlerimizdir ve uluslararası anlaşmalara göre güvenliklerinden biz sorumluyuz, bu yüzden bu eylem bizim için üzücüdür" dedi.

İran hükümet sözcüsü Ali Bahadori Cehrumi, 1 Şubat'ta Tahran'da yapılan kabine toplantısının oturum aralarında yaptığı konuşmada, Azerbaycan'ın İran'ın başkentindeki büyükelçiliğini kapatma hamlesine yanıt olarak "adli ve diplomatik önlemlerin" alındığını açıkladı.

Ekim 2022'de İran'ın Danimarka'daki büyükelçisine yapılan silahlı saldırı da dahil olmak üzere İran'daki ölümcül ayaklanmaların ortasında son aylarda İran'ın Avrupa ülkelerindeki diplomatik misyonlarına yönelik bir dizi saldırıya atıfta bulundu ve neden bu olaylarla ilgili "kimsenin hiçbir soru sormadığını" sordu.

Kafkasyalı siyaset uzmanı Emir Hüseyin Bahtiyari, The Cradle'a verdiği demeçte, "İran'ın tepkisi, Azerbaycanlı yetkililerin açıkça kişisel saiklerle körüklenen bir olayı siyasallaştırmasına rağmen, diplomatik protokoller doğrultusunda tüm bu süreç boyunca ölçülüydü" dedi.

Bahtiyari, İran'a karşı düşmanca önlemlerinin kilit bir nedeni olarak Bakü'deki "artan İsrail etkisini" gösteriyor ve İran lideri Ayetullah Ali Hamaney'in 3 Ekim'de Azerbaycan'a, "eğer birisi kardeşleri için bir çukur kazarsa, içine ilk düşenler onlar olacak" şeklindeki örtülü uyarısına atıfta bulunuyor.

Bununla birlikte, İran'ın kuzeybatısındaki Azerbaycan sınırındaki Erdebil vilayetini temsil eden milletvekili Abbaszade, iki komşu ülke arasındaki ilişkiler konusunda iyimser görünüyordu.

İran ve Azerbaycan'ın "birçok dini ve kültürel ortak noktayı paylaştığını" belirtiyor ve iki ulus arasındaki "dostluk bağlarının" düşman güçlerin baskılarına dayanacak kadar güçlü olduğunda ısrar ediyor.

Gergin komşuluk ilişkileri

İran'ın, İsrail'in bölgede, özellikle İran'a karşı istikrarsızlaştırıcı faaliyetler başlatmak üzere Azerbaycan topraklarını kullanabileceğini düşündüğü için Azerbaycan'ı Tel Aviv ile askeri işbirliğine karşı defalarca uyardığını belirtmekte fayda var.

İki taraf son yıllarda ticari ve askeri ortaklıklarını resmileştirdi ve Bakü kısa süre önce Tel Aviv'deki büyükelçiliğini açma planlarını açıkladı - İran'ı açıkça düşmanlaştıran bir hareket.

Bakü ve Tahran arasında bir anlaşmazlık noktası olarak ortaya çıkan bir diğer konu da, İranlı yetkililerin Ermenistan'la olan toprak bağlantılarını koparabileceğinden ve İran'ın Avrasya Ekonomik Birliği (EUAU) ülkeleriyle yeni gelişen ticaretini etkileyebileceğinden korktuğu Zengezur koridoru projesidir.

Tahran'daki Azerbaycan Büyükelçiliği’ne yapılan saldırı, hızla Tahran ile Bakü arasındaki hassas ilişkiyi test eden diplomatik açıdan önemli bir olaya dönüştü. Fakat aynı zamanda Azerbaycan ve İran'ın birbirlerinden çok farklı ilişkiler peşinde koştuğunu gösteren çok farklı tepkilerini de açıkça ortaya koydu – biri tırmandırıcı, diğeri gerilimi düşürücü.

Kudüs Haber Ajansı - KHA