Genişletilmiş işbirliğinin önündeki engellere rağmen, Rus yardımı Tahran'ın içeride baskıyı ve yurtdışında istikrarsızlığı artırmasına yardımcı olabilir; bu nedenle ABD ve müttefikleri mümkün olan her yerde bu tür bir işbirliğini caydırmaya çalışmalıdır.

Ukrayna işgalinin ardından ortaya çıkan İran-Rusya ekseni, Moskova'nın Tahran'a verdiği desteği nasıl telafi edebileceği konusunda soru işaretleri yarattı. Batılı yetkililer, İran'ın Ukrayna'daki muharebe insansız hava araçlarının kullanılması karşılığında, Moskova'nın rejime savaş uçakları, hava savunma sistemleri ve helikopterlerin yanı sıra savaş gemileri şeklinde deniz yardımı sağlayabileceğini ve yeni gemilerin üretilmesine yardımcı olabileceğini belirtiyor. İranlı bir parlamenter geçtiğimiz günlerde Su-35 avcı uçaklarının, hava savunma sistemlerinin ve helikopterlerin "beklemede olan" teslimatına dikkat çekti.

Bu tür raporlar, basit bir işlem düzenlemesinden ziyade daha geniş bir yüksek teknoloji ve savunma ortaklığına işaret ediyor. ABD Ulusal Güvenlik Konseyi yetkilisi John Kirby'nin geçen ay belirttiği gibi, "Rusya, İran'a, aralarındaki ilişkiyi dönüştüren benzeri görülmemiş düzeyde askeri ve teknik destek sunuyor." Yıllardır, uluslararası silah ambargosu ve İran'a yönelik sert ekonomik yaptırımlar, İran'ın silahlı kuvvetlerini modernize etme kapasitesini büyük ölçüde engelledi. Yine de potansiyel Rus transferleri, rejimin en acil ihtiyaçlarından bazılarını karşılayabilir ve askeri yeteneklerine önemli katkılarda bulunabilir.

Büyük Silah Alımları Değil; Teknoloji Transferleri

İran'ın füzeleri, insansız hava araçlarını, vekil milisleri ve deniz önleme yeteneklerini vurgulayan asimetrik ve hibrit güç yapısı iyi iş gördü, bu yüzden büyük bir askeri donanım arayışında olması pek olası değil. Dahası, Tahran çok sayıda pahalı konvansiyonel silah satın almak için gereken fondan yoksundur ve Moskova'nın kendi ordusunun Ukrayna'da ağır kayıplar verdiği bir zamanda bunlardan kaç tanesini sağlamaya istekli veya muktedir olacağı belli değildir.

Ancak sınırlı silah ve teknoloji transferleri bile İran'ın kuvvet yapısındaki boşlukları doldurmasını, ciddi bir şekilde modernleşmesini ve yerli silah üretim yeteneklerini güçlendirmesini sağlayabilir. Daha küçük silah transferleri, tersine mühendislik için hala yararlı bilgiler sağlarken, üst düzey teknoloji elde etmek, rejimin kuvvetlerini modernize etme ve askeri anlamda daha fazla kendi kendine yeterlilik elde etme konusundaki uzun vadeli çabalarını destekleyecektir.

İran, bir dizi yerli üretim sistemi ve Rus S-300 füze bataryalarını kullanarak karada konuşlu hava savunmasını yükseltme ve yoğunlaştırma konusunda önemli ilerleme kaydetti. Rus S-400'lerinin satın alınması, uzun menzilli/yüksek irtifa hava savunma yeteneklerini daha da güçlendirecek ve bazı füze savunma yetenekleri sağlayacaktır. Yeterli sayıda teslim edilirse, gelişmiş durdurucular ve hava savunma sistemleri, İsrail'in İran'ın nükleer tesislerine karşı önleyici bir saldırısını zorlaştırabilir ve orada konuşlandırıldıkları takdirde İsrail'in Suriye üzerindeki hava operasyonlarını kısıtlayabilir - ancak İran'a karşı daha geniş bir Amerikan hava harekatının sonucunu önemli ölçüde etkilemeyecektir.

Dahası, yirmi dört adet Su-35'in olası teslimatı, İran'ın ortaya çıkan hava tehditlerine karşı esnekliğini ve tepkisini artıracaktır. Bu çok amaçlı savaşçılar, komşu devletlere karşı saldırılara olanak sağlayacak uzun menzilli havadan karaya silahlarla da silahlandırılabilir.

İran, Moskova'dan potansiyel olarak helikopter satın almanın yanı sıra, yerli bir üretim hattı başlatmak veya ortaklaşa helikopter türleri geliştirmek için Rus şirketlerinden yardım almakla ilgileniyor. Satın alma veya ortak üretim için olası adaylar Mi-38, Mi-28N ve Kamov Ka-32 / -226 / -60 / -52 nakliye / kamu hizmeti ve saldırı helikopterleridir. Yine de böyle bir işbirliği, Rusya'nın helikopter üretimi ile ilgili kendi sorunlarını çözmesine bağlı olacaktır; örneğin, önceki Ukrayna merkezli hattı artık mevcut olmadığı için alternatif bir motor üretim hattı kurmak gibi.

Deniz cephesinde İran, okyanus hedeflerini karşılamada sorunlarla karşılaştı, dolayısıyla Rus savaş gemileri ve know-how'ı elde etmekle ilgilenebilir. İran şimdiye kadar büyük ölçüde modası geçmiş tasarımlara dayanan sadece bir avuç korvet ve firkateyn üretti ve tankerleri, gezici deniz üsleri veya dron taşıyıcıları olarak hizmet etmek üzere dönüştürmeye yöneldi. Rusya'nın Soğuk Savaş sonrası ciddi şekilde etkili olan daha küçük gemilere yaptığı vurgu, İran'ın küçük, füze silahlı yüzey savaşçılarına yaptığı vurguyla uyuşuyor, ancak Moskova bunları çok sayıda üretmekte zorlandı ve son yaptırımlar bu sorunu daha da artıracak.

Denizaltılar, büyük işbirliğinin bir başka muhtemel alanıdır. İran birkaç yerli tasarım geliştiriyor, ancak Rus teknolojik girdisinden, ortak üretimden veya tamamlanmış birkaç orta boy dizel-elektrik denizaltının satın alınmasından büyük ölçüde faydalanabilir.

Başka yerlerde, Rus görüntüleme uydularından oluşan bir takımyıldızının satın alınması, İran'ın insansız hava araçlarını ve füzelerini daha etkili bir şekilde kullanmasını ve erken uyarı ve hedefleme yeteneklerini geliştirmesini sağlayacaktır. Tahran ayrıca balistik füzeleri ve uzay fırlatma araçları için sıvı yakıtlı roket motoru teknolojisinden yararlanabilir. İran, katı yakıtlı roketler konusunda önemli ilerleme kaydetmesine rağmen, sıvı yakıtlı tasarımları geride kalıyor.

Potansiyel Nükleer Yardım

Nükleer alanında Rusya’nın sağlama ihtimali en yüksek olan yardım şekli diplomatik yardımdır. Moskova, geçtiğimiz birkaç ay içinde Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı Yönetim Kurulu'nda İran'a desteğini artırdı ve muhtemelen rejimin nükleer koruma önlemlerine uymaması konusunda Tahran'ı BM Güvenlik Konseyi'ne sevk edilmekten korumaya devam edecek.

Muhtemelen, Rusya, ister gizli ister açık olsun, teknoloji ve know-how sağlayarak İran'ın gelecekteki potansiyel nükleer silah çabalarına katkıda bulunabilir. Örneğin, Rus bilim adamları İran'ın dağıtım sistemleri, savaş başlığı geliştirme ve minyatürleştirme konusundaki Ar-Ge'sini ilerletmesine yardımcı olabilir veya silahlandırma ile ilgili çift kullanımlı araştırmalarda işbirliği yapabilir. Yine de bu senaryolara şüpheyle yaklaşmak için birçok neden var. Tüm bunlar, Rusya'nın, İran'ın nükleer silah gelişimine karşı olan resmi duruşuna ters düşmesinin yanı sıra, bu tür bir yardım Moskova'nın Körfez’deki ortaklarını da kendisine düşman edecektir.

Bununla birlikte, Rus hükümeti, İran'ın potansiyel nükleer silah geliştirmesini Batı ile aynı derecede alarmla karşılamadı. Dahası, Ukrayna savaşı, Moskova'nın stratejik hesabını, bu tür yardımları ABD'nin bölgedeki çıkarlarını baltalamanın bir aracı olarak gördüğü noktaya kadar değiştirmiş olabilir. Resmi yardımdan kaçınsa bile, iki ülke arasındaki derinleşen temaslar ve Rusya ekonomisinin devam eden kötüleşme hali, mühendislerini ve bilim adamlarını, geçmişte olduğu gibi, İran'ın nükleer programına fayda sağlayan yetkisiz çalışmalar yapmaya teşvik edebilir. Bununla birlikte, bu işbirliği derecesi, Rusya'ya yönelik uzun süredir devam eden güvensizliği, en hassas projelerini ve sırlarını ifşa etme riski ve nükleer silah programına sahip olmadığı konusundaki ısrarı göz önüne alındığında, İran için çok uzak bir adım olabilir.

Sivil tarafta, İran nükleer enerji endüstrisini geliştirmek için daha fazla yardım isteyebilir. İran, Rusya ilk Buşehr reaktörünü inşa etti ve iki reaktör daha inşa ediyor. Yeni reaktörler programın en az iki yıl gerisinde, ancak Moskova inşaatı hızlandırmayı veya daha iyi finansal koşullar sunmayı taahhüt edebilir. Ayrıca reaktör yakıtı üretimine de yardımcı olabilir. İran, Buşehr ve benzeri gelecekteki reaktörler için kendi yakıtını üretebilseydi, endüstriyel uranyum zenginleştirme kapasitesini korumak için daha iyi bir sivil gerekçeye sahip olurdu. Ancak Rusya şu anda Buşehr'e yakıt sağlıyor ve özellikle nükleer endüstrisi Avrupa'da baskıyla karşı karşıya kaldığında kendisini oyunun dışında tutmak istemeyebilir.

Diğer Tazminat Türleri

İran ayrıca siber alanda, ticarette ve yatırımda ve rejim güvenliğini destekleyen teknolojilerde Rusya ile işbirliğini genişletmekle de ilgilenebilir. Tahran, siber yeteneklerini artırmaya büyük önem verdi, ancak yine de Moskova'nın çok gerisinde kalıyor. Rusya'nın 2016 ABD başkanlık seçimlerine siber müdahalesini izledikten sonra İran, 2020 seçim kampanyasını etkileme girişiminde Moskova'ya katıldı (farklı sonuçlar arasalar bile). Ocak 2021'de iki hükümet siber güvenlik işbirliği konusunda bir anlaşma imzaladı.

Ticarette, iki hükümet Uluslararası Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru'nu (INSTC) inşa etme çabalarını hızlandırıyor, ancak birçok uygulama zorluğuyla karşı karşıyalar. Ayrıca, her ikisi de önemli engellerle karşı karşıya olan petrol ve gaz sektöründe işbirliğinin yanı sıra ikili ticaret ve yatırımı genişletme sözü verdiler.

İran ayrıca, özellikle ülkeyi kasıp kavuran rejim karşıtı protestolar ışığında, iç güvenlik konusunda yardım için Rusya'ya başvurabilir. Elde etmeyi umabileceği potansiyel ürünler arasında kalabalıkları kontrol altına almak için araçlar ve ölümcül olmayan sistemlerin yanı sıra yüz tanıma ve izleme teknolojileri bulunmaktadır.

Öneriler ve Fırsatlar

Yukarıda bahsedilen transferleri caydırmak için ABD, İran ve Rusya'ya, birbirlerine herhangi bir sistem ya da yetenek sağladıkları takdirde risk altına girecekleri, Washington ve müttefiklerinin bunlara karşı önlemler geliştirmelerine ve bu önlemleri Ortadoğu ve Avrupa'daki ortaklara tedarik etmelerine olanak tanıyacakları yönünde sinyal vermelidir. Aynı zamanda, Batılı hükümetler insansız hava araçlarında kullanılabilecek bileşenlerle ilgili ihracat kontrolleri konusundaki koordinasyonlarını geliştirmelidir. Washington ayrıca Moskova ve Tahran'a, ilişkilerinin en hassas yönleriyle ilgili ayrıntıları duyurmaya devam edeceğini açıkça belirtmelidir.

Buna ek olarak, ABD, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin, bölgesel güvenlik için oluşturacağı risk göz önüne alındığında, İran'a yaptığı transferlerini sınırlaması konusunda Rusya'ya baskı yapmalarını sağlamalıdır. Washington ayrıca, İran'ın talepleriyle ilgili olarak Riyad, Abu Dabi ve Kudüs ile istihbarat paylaşmalıdır. Bu, onlara, Moskova'yı caydırmak konusunda daha fazla teşvik edici olacaktır. Son olarak, Batı, Suudi ve BAE liderlerine ve halklarına Ukrayna savaşındaki “riskten kaçınma” stratejilerinin riskleri hakkında mesaj gönderirken bu olası transferleri örnek olarak kullanmalıdır.

Kudüs Haber Ajansı - KHA