NATO'nun bu ayın başlarında Ürdün'de bir irtibat bürosu kurma kararının zamanlaması, Batı Asya'da yaşanan olağanüstü çalkantılar göz önüne alındığında tesadüfi olmaktan çok uzaktır.

Bu hamle, Batılı askeri örgütün Libya ve Ukrayna'daki son saldırgan müdahalelerinin yanı sıra Suriye, Yemen, Afganistan, Sudan ve eski Yugoslavya'da devam eden müdahalesiyle uyumludur.

NATO'nun eylemleri, üye devletlerin genellikle uluslararası hukuku hiçe sayan ve bölgesel istikrarsızlığı şiddetlendiren tutarlı müdahaleci politikalarını göstermektedir.

NATO'nun Batı Asya'daki stratejik konumu

NATO şu anda Batı Asya'nın kalbinde, özellikle Ürdün'de, Irak, Suriye ve işgal altındaki Filistin'deki çalkantıların ortasında konumlanmıştır. Yıllar boyunca ABD ve Batılı askeri ve istihbaratın Haşimi Krallığı'ndaki güçlü varlığına rağmen, bugün bir NATO ofisinin kurulması acil bir stratejik gereklilik olduğunu göstermektedir.

Pek çok gözlemci bunu ya büyük bir savaşa hazırlık ya da caydırıcılığı amaçlayan bir algı tatbikatı olarak görüyor; özellikle de İran'ın Nisan ayında işgal devletine karşı başlattığı ‘Sadık Vaad Operasyonu’ ışığında. Ancak Ürdün Dışişleri Bakanlığı'nın NATO irtibat bürosunu açma kararını Filistin direnişinin 7 Ekim 2023 tarihinde başlatacağı Mescid-i Aksa Harekâtı'ndan birkaç ay önce, 2023 yılının Temmuz ayında duyurduğunu belirtmekte fayda var.

Ancak Ürdünlü analistler de dahil olmak üzere bilgili gözlemciler, NATO'nun bölgeye sızmasını üç ay önceki eşi benzeri görülmemiş bölgesel çatışmadan ayıramadılar. İran, İsrail'in Şam'daki konsolosluk binasına yönelik saldırısına İsrail'e füzeler ve insansız hava araçları fırlatarak karşılık vermeye karar verdiğinde, Ürdün semaları, İran saldırısını engellemeye çalışan ABD, Britanya, İsrail, Fransız ve Ürdün güçleri için bir savaş alanı haline geldi.

Beyrut'taki Direniş Ekseni'ne yakın bir kaynak The Cradle'a yaptığı açıklamada, Batılı kuvvetlerin Amman ve çevresinde zaten geniş bir alana yayılmış olan varlığı göz önüne alındığında, NATO'nun yükseltilmiş varlığının içsel değerini sorguluyor. Ülke şu anda yaklaşık 3 bin Amerikan askerine ve Muvaffak Salti Hava Üssü ve Tower 22 (Ocak ayında ölümcül bir insansız hava aracı saldırısının yapıldığı yer) gibi üsler ve limanlar da dahil olmak üzere önemli batı askeri altyapısına ev sahipliği yapıyor.

Bölgesel kargaşanın habercisi

Ürdün'de NATO ofisinin kurulması – ki bu bölgede bir ilktir – Batı Asya'daki çatışmalara daha fazla müdahil olmak için atılmış ilk adım olarak görülebilir. Ürdünlü strateji uzmanı Munzer el-Havarat'ın The Cradle'a söylediği gibi:

“Ürdün, bölgedeki gelişmeleri öngörerek diplomatik bir ortaklığı güçlendirmek istiyor ve aynı zamanda NATO'yu birçok lojistik operasyonda desteklemeyi arzuluyor, ama neden bu zamanda? İşgal devleti ile Hizbullah arasında bir çatışma çıkması durumunda tehlikeli gelişmelerin yaşanma olasılığının ve büyük bir bölgesel savaş korkusunun olduğuna ve dolayısıyla büyük bir bölgesel çatışmaya dönüşebileceğine inanıyorum.”

Havarat, İran'ın bu çatışmaya daha fazla müdahale etme olasılığı göz önüne alındığında, "Ürdün'ün gelecekteki askeri operasyonlar için hedef bir alan olduğunu ve bu nedenle NATO'nun bir tür caydırıcılık oluşturmak istediğini" ekliyor.

Ancak mesele sadece Ürdün'le sınırlı değil. Havarat şöyle açıklıyor:

“NATO'nun vermek istediği en önemli, açık ve geniş mesaj, burada olduğumuz ve bölgedeki herhangi bir büyük çatışmada NATO'nun bir ittifak olarak bunun bir parçası olacağı ve bölgeyi İran, Rusya ve hatta Çin olsun, hiçbir tarafa terk etmeyeceğidir. Bununla birlikte, ittifak hala Orta Doğu bölgesiyle ilgileniyor ve onu hala uluslararası bir çatışmaya yol açabilecek bölgesel çatışmaların yuvası olarak görüyor. Eğer işler askeri bir çatışmaya doğru giderse, NATO bu çatışmada aktif olacaktır ve bu nedenle herhangi bir bölgesel tarafın uyguladığı herhangi bir askeri tehditle karşı karşıya kalacaktır.”

Tabii ki İsrail hariç.

Amman ile ilişkilerin geliştirilmesi

Lübnan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Profesörü Dr. Leila Nicola, The Cradle'a verdiği demeçte, hızlı sonuçlara varmamayı tavsiye ediyor:

“Ürdün'de ofisin açılması, Ürdün'ün NATO tarafından korunduğu veya ittifak anlaşmasının 5. maddesinde öngörüldüğü gibi ortak savunmanın uygulanması açısından ittifak üyeleriyle eşit düzeyde olduğu anlamına gelmemektedir. Ofis daha ziyade ittifakın Ürdün ile olan ileri düzey ilişkisini ve NATO'nun Batı Asya'daki konumuyla ilgili vizyonunu, özellikle de Batı Asya bölgesinde bir yer tutmak ve yeni cepheler açmamak açısından yansıtıyor.”

Dr. Nicola'ya göre, Atlantik ittifakının Amman'daki ofisin hedefleri hakkında yaptığı açıklama, "Orta Doğu'yu [Batı Asya] yeni bir operasyon alanı olarak görmediğini" gösteriyor. Aksine, “Ukrayna savaşının başlangıcından bu yana ittifak, Ukrayna-Rusya savaşından ve Çin'in artan küresel etkisinden kaynaklanan tehditlere öncelik veriyor.”

Ancak Nicola ekliyor: "Bu bağlamda Ürdün'ün önemi iki nedenden dolayı ortaya çıkıyor: Suriye ve İsrail'e komşu bir ülke olarak coğrafi konumu ve NATO'nun İsrail'in güvenliğini korumada Ürdün'ün önemini kabul etmesi."

Büyüyen bir bölgesel-uluslararası çatışma fikri Ürdünlü gazeteci Ranya el-Cebari'nin NATO girişimini şu şekilde değerlendiren analiziyle kesişiyor:

“Suriye'de başlayan çok kutuplu bir dünyanın kurulmasıyla ilgili çatışmanın bir parçası olarak atılan ek bir adım, mevcut Gazze savaşıyla, Rusya'nın Ukrayna'daki özel askeri operasyonuyla bağlantılıdır ve sadece Gazze savaşı üzerinden değil, aynı zamanda Yemen ve Suriye'de İsrail, Hizbullah ve Ensarullah arasındaki büyük çatışma üzerinden de bölgeye uzanmaktadır.”

Caferi sözlerine şöyle devam ediyor: "İsrail'in bölgemizde sadece bir Amerikan uçak gemisi olduğunu kabul edersek, NATO'nun buradaki temellerini birçok yönden güçlendirmesi gerektiğini anlayacağız. Mesele sadece Amman'da bir NATO ofisi kurmakla sınırlı kalmayabilir. Bu ofisin önümüzdeki günlerde ne kadar etkili olacağı, dünyada tek kutuplu sistem geri çekildiği sürece neyin tehlikede olduğunu gösterecektir."

Havarat, Amman'da mağaza açarak, "NATO'nun bölgede belirli denge sınırları ve angajman kuralları çerçevesinde istikrarı sağlamak için yeni bir güç dengesi, bir caydırıcılık dengesi ve bölgesel savaş sınırlarını aşmaması gereken bir denge ilan ettiğini” savunuyor. “Muazzam askeri gücü, büyük yetenekleri ve etkili bir şekilde lojistik ve askeri müdahalede bulunma yeteneği ile NATO, düşman olarak gördüğü her partinin karşısındadır." 

Havarat, "Ürdün-Atlantik" adımını bazı kaçınılmazlıklara işaret ederek açıklıyor: "Bu hamle uzun vadeli bir strateji bağlamında ortaya çıkıyor. Ürdün, NATO ittifaklarının bir parçasıydı; ancak şimdi bu ittifakı kurumsal olarak istikrara kavuşturma süreci var gibi görünüyor. Bu da Ürdün'ün birçok çatışmanın yaşandığı istikrarsız bir bölgede istikrara kavuşmasına bağlı."

Ürdün coğrafi olarak İsrail, Suudi Arabistan, Suriye ve Irak arasındadır. Ayrıca Ürdün, Ürdün'ün kuzey sınırlarında ve Suriye'nin güney sınırlarında bulunan ve İran'ın bu örgütler aracılığıyla müdahale edebileceği yaklaşık 72 örgütle sınırlarında temas halindedir.

'Arap-İsrail NATO'sunun önünü açmak

NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, geçtiğimiz hafta düzenlediği basın toplantısında, Washington'da düzenlenen ittifak zirvesinin oturum aralarında ofis açıldığını duyurdu ve "Ürdün, uzun süredir devam eden, çok değerli bir NATO ortağıdır" dedi.

İttifakın Amman'daki irtibat bürosunun ortaklığı genişleteceğine ve ikili ilişkileri yeni bir düzeye çıkaracağına dikkat çekti. NATO şimdi Ürdün de dahil olmak üzere bölgesel ortaklarıyla ve Irak, Tunus ve Moritanya'nın yanı sıra çeşitli komşu Akdeniz ve Fars Körfezi ülkelerindeki ittifaklarıyla daha yakın çalışıyor. 

Ancak Ürdün'ün statüsü, stratejik konumu ve arzu edilen rolü ittifakın diğer ortaklarından farklıdır.

Beyrut'taki diplomatik kaynaklar The Cradle'a, NATO'nun hamlesinin şaşırtıcı olmadığını söylüyor. Ürdün, krallığın coğrafi konumunun ve Ürdün monarşisinin oynayabileceği farklı rollerin önemini fark eden bu batı askeri ittifakına ait ülkelerle zaten istisnai ilişkiler sürdürüyor.

Ancak NATO'nun Amman'daki gündemini ne kadar ileri götürebileceğinin sınırları var. Ürdünlüler, İsrail'in Filistinlileri sadece Gazze'den değil, aynı zamanda Batı Şeria ve Ürdün Vadisi bölgesinden Krallığa doğru yerinden etme girişimlerinin artmasıyla Filistin'deki olası gelişmelerden büyük endişe duymaya devam ediyor.

Bu endişelerin ışığında, Krallığın böyle bir acil durumu yönetmek için hangi lojistik desteğe ihtiyaç duyacağı konusunda sorular ortaya çıkıyor. Ne tür bir yönetim veya sivil kriz yönetimi gerekli olacak? Bölge gerçekten büyük bir çatışmaya mı hazırlanıyor, hele de İsrail saldırgan eylemlerine devam ederse ve Lübnan ile kuzey cephesini tırmandırma tehdidinde bulunursa?..

Ürdün Kralı Abdullah bin Hüseyin, Batı Asya'da bir "Şii Hilali"nin oluştuğuna dair alarmist teorisinin ardından yıllarca savunduğu "Arap-İsrail NATO'su" kurma vizyonunu nihayet gerçekleştirdi mi? Amman'da NATO irtibat bürosunun kurulması, Amman'ın bölgedeki karmaşık çatışmalara derinleşen ve potansiyel olarak daha tehlikeli bir şekilde dahil olan ilk adımı olabilir.

Kudüs Haber Ajansı - KHA