Yetkililer ve analistler, İran'ın Suriye'nin Şam kentinde üst düzey generallerinin öldürülmesi nedeniyle İsrail'e doğrudan misilleme yaptığını; güvenilirliğini ve caydırıcılığını geri kazanmayı amaçlayan 300'den fazla insansız hava aracı ve füze saldırısıyla bunu gerçekleştirdiğini söylüyor.

Bu, cevaplanması gereken kilit sorularla büyük bir risk anını temsil ediyor. İran'ın saldırısı intikam çağrılarını karşılamaya yetti mi? Ya da görece önemsiz sonuçlar göz önüne alındığında – neredeyse tüm insansız hava araçları ve füzeler İsrail ve ABD tarafından durduruldu – tekrar saldırmak zorunda hissedecek mi? İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu, ülkesinin hava savunmasının güçlü performansını yeterli bir yanıt olarak görecek mi? Yoksa İran'a yönelik bir saldırıyla gerilimi daha da tırmandırmayı mı seçecek?

Yetkililer ve analistler, İran'ın söz verdiği gibi İsrail'e saldırdığına göre, daha geniş bir savaştan kaçınmak isteyeceğini söylüyor ve İranlıların sivil kayıpları önlemek için yalnızca askeri bölgeleri hedef aldıklarını ve saldırılarını çok önceden duyurduklarını belirtiyorlar.

Uluslararası Kriz Grubu'nun İran direktörü Ali Vaiz, "İran hükümeti, Şam saldırısının misilleme yapmamanın faydadan çok olumsuzluk getireceği stratejik bir dönüm noktası olduğu sonucuna varmış görünüyor" dedi. "Ancak bunu yaparken, İsrail'le yıllardır yürüttüğü gölge savaşı, şimdi ABD'yi sürükleyebilecek çok gerçek ve çok zarar verici bir çatışmaya dönüşme tehdidinde bulunuyor" diye ekledi.

Chatham House'un Orta Doğu ve Kuzey Afrika programı direktörü Senem Vekil, "İranlılar şimdilik kartlarını oynadılar" dedi. "İsrail'in blöfünü çağırmak için bir seçim yaptılar ve bunu yapmaları gerektiğini hissettiler; çünkü son altı ayı onları bölgede geri döndürmek için ısrarlı bir çaba olarak görüyorlar."

Pazar günü, İranlı liderler İsrail'e karşı askeri operasyonun sona erdiğini söylediler, ancak İsrail'in tepkisine bağlı olarak daha büyük bir operasyon başlatabilecekleri konusunda uyardılar. İran'ın en üst düzey askeri yetkilisi Tümgeneral Muhammed Bakıri, "operasyonun tam sonucunu verdiğini" ve "devam etme niyeti olmadığını" söyledi. Ancak, İsrail'in İran'a kendi topraklarında veya başka bir yerde saldırması durumunda, "bir sonraki operasyonumuz bundan çok daha büyük olacak" diye ekledi.

İran yıllarca İsrail'den darbe üstüne darbe aldı: nükleer bilim adamlarına ve askeri komutanlarına yönelik suikastlar, nükleer ve askeri üslerinde patlamalar, siber saldırılar, istihbarat sızmaları, utanç verici bir nükleer belge hırsızlığı ve kritik altyapısına yönelik son saldırılar.

Ancak Hamas'ın 7 Ekim'deki saldırısının İsrail'i Gazze'de savaşa sürüklemesinden bu yana İsrail, İran'ın Suriye'deki çıkarlarına ve komutanlarına yönelik saldırılarını yoğunlaştırdı. İran medyası, İsrail'in Aralık ayından bu yana düzenlediği bir dizi saldırıda, İran sınırları dışında faaliyet gösteren İslam Devrim Muhafızları'nın seçkin birimi Kudüs Gücü'nden en az 18 İranlı komutan ve askeri personele suikast düzenlediğini söyledi.

İran hükümeti, Gazze'deki savaş sırasında temkinli duruşu nedeniyle sertlik yanlısı destekçileri tarafından eleştirildi.

Bu hafta sonu gerçekleşen saldırılarla birlikte Vekil, "Bence Tahran bu kırmızı çizgiyi çizme ve İsrail'e İran'ın kırmızı çizgileri olduğunu ve konumunun yavaş yavaş bozulmasına müsamaha göstermeye devam etmeyeceğini açıkça belirtme ihtiyacı gördü" dedi.

Tahran, saldırısı İsrail'e sağlam bir Amerikan desteği ve yaygın Batı diplomatik desteği sağlasa bile, İsrail'in Gazze'deki savaşından dolayı en azından geçici olarak hararetin bir kısmını aldı ve İran'ı bir kez daha izole etti.

Şimdi, Bayan Vekil, iki tarafın, kendilerine büyük zarar vereceğini bilmelerine rağmen, her ikisinin de tırmanmaya hazır olduğu bir soğukluk içinde olduğunu söyledi. Aynı zamanda, eski denklem değişti; İsrail ve İran, İran'ın yurtdışındaki vekilleri aracılığıyla değil, doğrudan birbirlerinin topraklarında birbirlerini vurdular.

İsrail'in Şam'daki İran Büyükelçiliği yerleşkesine saldırması ve ardından İran'ın İsrail'e doğrudan saldırması, İsrail'in haritadan silinmesini istediğini söyleyen İran ile İsrail arasındaki uzun, bazen gizli savaşta tehlikeli yeni bir bölümü temsil ediyor.

Bazen "gölge savaşı" olarak da bilinen çatışma, esas olarak İsrail ile İran'ın müttefikleri ve vekilleri arasında (Gazze, Güney Lübnan, Irak, Yemen ve Suriye'de) yürütüldü. Her iki taraf da ulusal meşru müdafaa içinde hareket ettiklerini iddia ediyorlar - İsrail, İran'ın birincil müttefiki ve denetleyicisi olarak İsrail’I yok etmeye kararlı gruplara karşı ve İran, genellikle Filistinliler adına İsrail'e karşı herhangi bir potansiyel savaşa karşı.

İran, uranyumu silah seviyesine yakın zenginleştiren hızla genişleyen nükleer programını giderek artan bir şekilde İsrail'e karşı caydırıcı bir unsur olarak nitelendirirken, aynı zamanda nükleer silah üretme niyeti olduğunu da reddediyor.

Ancak İran, uzmanlar tarafından giderek artan bir şekilde, haftalar içinde silah sınıfı nükleer malzeme ve bir yıl içinde ham bir nükleer silah yaratabilen nükleer eşikli bir devlet olarak görülüyor. Dini lider ve başkomutan Ayetullah Ali Hamaney'in hasta olduğu ve 2022'de kadınların önderlik ettiği ve dini yönetime son verilmesini talep eden bir iç ayaklanmayla karşı karşıya olduğu söylendiği için İran da yavaş ve karmaşık bir geçiş sürecinden geçiyor.

İkisi Devrim Muhafızları üyesi olan dört İranlı yetkiliye göre (isimlerini vermek istemeyen), Hamaney, İran'ın "stratejik sabırdan" daha aktif bir caydırıcılığa geçtiğine dair net bir mesaj göndermek için İsrail'e İran'ın içinden saldırı emri verdi.

Tahran'da bulunan ve hükümete yakın önde gelen bir analist olan Nasır İmani, "İran'ın operasyonu, İsrail ve müttefiklerine, oyunun kurallarının değiştiğine dair kristal berraklığında bir mesaj veriyor ve bundan böyle İsrail herhangi bir İran hedefini vurursa veya herhangi bir İranlıyı öldürürse, büyük bir şekilde ve kendi topraklarımızdan saldırmaya hazırız" dedi.

İmani, İran'ın da bu ölçekte misilleme yapmak için "altın bir fırsat" olarak gördüğü şeyi değerlendirmek istediğini, çünkü İsrail'in Gazze konusunda ABD gibi kilit müttefikleri de dahil olmak üzere çok geniş çapta eleştirildiğini söyledi.

İran'ın vekilleri ve nükleer yetenekleriyle güçlenen bölgesel hegemonyası, Mısır, Suudi Arabistan, Ürdün ve Körfez ülkeleri de dahil olmak üzere bölgedeki geleneksel Sünni Arap hükümetlerini kızdırdı. 1979'da monarşiyi deviren İslam Devrimi, başlangıçta bölgesel devrimi hedefliyordu, çoğu monarşi veya askeri diktatörlük olan bu hükümetleri deviriyordu, bu nedenle İsrail'in Arap olmayan bir Şii ulus olan İran'ın gücünü sınırlama çabaları, İsrail'in Hamas'a karşı savaşı da dahil olmak üzere Arap ülkelerinden sessiz destek aldı.

Şimdi bölgesel tırmanma riskleri önemli ölçüde arttı. İran, Gazze'deki savaş sırasında İsrail'i çevreleyen vekillerini büyük saldırılara karşı dizginlemek ve İsrail'in özellikle güney Lübnan'da Hizbullah'a karşı büyük bir misillemesinden kaçınmak için dikkatli davrandı. İsrail'i hedef alan binlerce rokete sahip olan Hizbullah, İsrail'in İran'a ve özellikle de nükleer ve füze programına doğrudan saldırmasını engelleyen önemli bir caydırıcı unsur olarak görülüyor.

Fransa'daki Stratejik Araştırmalar Vakfı müdür yardımcısı Bruno Tertrais, İran'ın bu saldırıdan sonra yeni izolasyonu göz önüne alındığında, İsrail'in yanıt vermemesi gerektiğini söyledi. "Ama bir eşik aşıldı" dedi. Ve "İran topraklarına büyük bir İsrail saldırısı" eşiği, "yorumcular ne derse desin, İsrail için her zaman aşırı bir seçenek - şimdi düşürüldü" diye devam etti.

Yirmi yıldır İran'dan gelen tehdit konusunda uyarıda bulunan ve sallantılı aşırı sağ koalisyonu içinden yanıt vermesi için ciddi bir baskıyla karşı karşıya olan Netanyahu, doğrudan İran'a veya Hizbullah'a daha fazla güçle karşılık vermeyi seçebilir. Ancak Şam saldırısı konusunda uyarılmamış olan Washington'un şimdi önceden istişare konusunda ısrar etmesi muhtemeldir.

Ancak Avrupa Dış İlişkiler Konseyi Orta Doğu ve Kuzey Afrika Direktörü Julien Barnes-Dacey, İran saldırılarının mütevazı sonucunun, "İsrail'in Tahran'ın geri adım attığı, daha derin bir angajman için irade ve kapasiteden yoksun olduğu ve İsrail'in İran'a ve bölgesel vekillerine uzun zamandır aranan daha derin bir darbe indirme zamanının geldiği yönündeki algısını güçlendirebileceğini" söyledi.

İsrail'in meydan okuması her zaman "İranlıların amaçlarına ulaştıklarını söylemelerini sağlayacak bir açıklık bırakırken saldırının ana itici gücünü engellemekti" diye yazdı İsrail gazetesi Yedioth Ahronoth'un yorumcusu Nahum Barnea. Tehlikenin iki uçtan kaynaklandığını belirten Barnea, şöyle devam etti: "İran'ın aşırı başarılı bir operasyonu bölgesel bir savaşa dönüşebilir; aşırı başarısız bir İran operasyonu, yeni bir İran operasyonuna davetiye çıkaracaktır."

İran'ın Birleşmiş Milletler misyonu Cumartesi günü sosyal medyadan yaptığı açıklamada, İsrail'in yanıt vermemesi halinde İran'ın geri çekileceğini öne sürdü. "Mesele sonuçlanmış sayılabilir. Ancak İsrail rejimi başka bir hata yaparsa, İran'ın tepkisi çok daha şiddetli olacaktır" denildi. Ayrıca "ABD UZAK DURMALI!" uyarısında bulundu.

Kudüs Haber Ajansı - KHA