Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu sırasında İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ile yaptığı ilk yüz yüze görüşmeden bir gün sonra, görüşmede bulunan katılımcıların bildirdiğine göre, Çarşamba öğleden sonra New York'ta Amerikalı Yahudi liderlerle yaptığı özel bir görüşmede, İsrail'i mümkün olan en kısa sürede ziyaret etme niyetinde olduğunu yineledi.

Geçen yıl benzer bir vaatte bulunan Erdoğan, yıllarca süren gergin ilişkilerin ardından 2022'de Türkiye ile tam diplomatik ilişkileri yeniden kuran İsrail'e potansiyel bir ziyaret için net bir tarih vermedi.

Bunun yerine, iki katılımcının Çarşamba günü Jewish Insider'a açıkladığına göre, Netanyahu'yu, Yahudi devletine kendi gerçekleştireceği bir geziden önce Ankara'da ağırlayacağını doğruladı.

Netanyahu'nun, kısa süre önce üçüncü beş yıllık dönem için yeniden seçimi kazanan Erdoğan ile bu yaz Türkiye'de görüşmesi planlanmıştı; ancak kalp pili takılmasının ardından sağlık endişeleri nedeniyle ziyareti erteledi. Üst düzey bir İsrailli diplomatik kaynağa göre, BM toplantısından önce sadece telefonla konuşan iki lider, Salı günkü görüşmede karşılıklı ziyaretleri koordine etme konusunda anlaştı. İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog, Mart 2022'de Türkiye'yi ziyaret etti.

Erdoğan'ın Manhattan'da yaklaşık 30 Yahudi liderle yaptığı ve BM genel merkezinin karşısındaki Türk Evi'nde bir saatten fazla süren görüşmesi sırasında, Türkiye cumhurbaşkanının Türkiye ile İsrail arasında yenilenen bağlar, yükselen antisemitizm, Holokost eğitimi, Rusya'nın Ukrayna'daki savaşı ve İran'ın nükleer yetenekleri de dahil olmak üzere bir dizi konuda sorular sorduğunu söyledi.

Erdoğan ile görüşen katılımcılar arasında yer alan Anti-Defamation League'in eski direktörü Abe Foxman, Jewish Insider ile yaptığı röportajda, "Başkan olduğundan beri yaklaşık 20 yıldır bu toplantılara katılıyorum ve bunun hatırladığım en samimi toplantı olduğunu söyleyebilirim" dedi. "Her iki tarafın söylemi de saygılıydı."

Foxman, toplantıya dahil olan Türk Yahudi liderlerin varlığına ve İsrail ile Türkiye arasındaki son yakınlaşmaya atıfta bulunarak, samimiyetin artmasının birkaç nedeni olduğunu söyledi. Foxman, Erdoğan için, "Amerikan Yahudi cemaati için her zaman vakti oldu, çünkü bunun bu ülkedeki ilişkisinin bir parçası olduğunu anlıyor" dedi. Giriş konuşmasında Erdoğan, Yahudi yeni yılını kutlayan selamlar iletti ve ABD'ye yaptığı "tüm ziyaretler" sırasında "Yahudi liderlerle toplantılara her zaman büyük anlam yüklediğini" vurguladı.

Büyük Amerikan Yahudi Örgütleri Başkanları Konferansı CEO'su William Daroff, Jewish Insider'a yaptığı açıklamada toplantıyı "sıcak ve ilgi çekici" olarak nitelendirdi. Daroff, Türkiye cumhurbaşkanının "İsrail ile istikrarlı ve verimli bir ilişkiye olan bağlılığını" ve "insanlığa karşı suç" olarak adlandırdığı antisemitizmle mücadele konusundaki kararlılığını "yeniden teyit ettiğini" söyledi.

Daroff, toplantıya katılan Yahudi liderlerin, Erdoğan'ın yaklaşan Kudüs ziyaretini "memnuniyetle karşılama" ve Türkiye ile İsrail arasındaki ilişkinin "gelişmeye devam etmesini" sağlamak için çalışmaya söz verdiğini de sözlerine ekledi.

Konuşmanın daha hassas unsurlarını tartışmak için anonim kalmak isteyen katılımcılara göre bazı gerginlik noktaları vardı. "Sorunlar var" diyen bir katılımcı, bazı katılımcıların Türkiye'de varlığını sürdüren Hamas'ın elinde tuttuğu rehinelerle ilgili endişelerini özel olarak dile getirdiğini belirtti.

Bu arada Erdoğan, başka bir katılımcıya göre, İran'ın nükleer silah sağlama ihtimaliyle ilgili bir soruyu ele alırken biraz kararsızdı. Katılımcı, "Cevabı, 'Bölgedeki ülkelerin nükleer silah edinmesine karşıyız' oldu" dedi.

Katılımcı, Erdoğan'a İsrail ziyareti sırasında Batı Duvarı'nda dua edip etmeyeceğinin de sorulduğunu ve Kudüs'teki Tapınak Dağı'ndaki el-Aksa Camii'nde dua etmekle ilgilendiğini bildirdiğini söyledi. Buna cevaben, Müslüman cumhurbaşkanı, katılımcıya göre, Batı Duvarı'nın gündeminde olmadığını söyleyerek, "kimseyi hiçbir zaman herhangi bir yerde dua etmeye zorlamayacağı" konusunda ısrar etti. "Ama 'Batı Duvarı'nda dua etmeyeceğim' demedi," diye ekledi aynı katılımcı.

Katılımcılar arasında Dışişleri Bakanlığı'nın antisemitizmi izleme ve mücadele özel temsilcisi Amb. Deborah Lipstadt; Anti-Defamation League CEO'su Jonathan Greenblatt; Başkanlar Konferansı Başkan Yardımcısı ve Eski CEO'su Malcolm Hoenlein; Başkanlar Konferansı Başkanı Harriet Schleifer; Haham Levi Shemtov, Lubavitch'in Amerikan Dostları'nın başkan yardımcısı; ve uzun zamandır AIPAC lideri olan Harley Lippman vardı.

Geçen Eylül ayındaki Birleşmiş Milletler Genel Kurulu sırasında Erdoğan, ilk olarak, bir katılımcının "uzlaşmacı" olarak nitelendirdiği bir saatlik bir tartışma için diğer grupların yanı sıra Başkanlar Konferansı, AIPAC ve J Street'ten temsilcilerle bir araya gelirken İsrail'i ziyaret etme sözü verdi.

Erdoğan, katılımcılar bazı nedenlerle kendisine lobi yapmaya çalışsa bile, Çarşamba günü herhangi bir ek taahhütte bulunmamış gibi görünüyordu. Örneğin Foxman, Erdoğan'ı Washington'a bir sonraki ziyaretinde ABD Holokost Anı Müzesi'ni ziyaret etmeye teşvik ettiğini söyledi. "Ben bunun zor bir şey olmadığını düşünüyorum," diyor Holokost'tan kurtulanlardan biri olan Foxman.

Türkiye cumhurbaşkanının "'evet' ya da 'hayır' demediğini" söyleyen Foxman, Erdoğan'ın bunun yerine antisemitizme karşı olduğunu vurguladığını belirtti. Yine de, Foxman müzeye – ve eğer tercih edilirse İsrail'e – şahsen eşlik edeceğini söylediğinde, Erdoğan daha anlayışlı görünüyordu. "'Tamam' dedi," diye nakletti Foxman.

Kudüs Haber Ajansı - KHA