50 yıldan fazla bir süredir, özellikle de 1979 İran Devrimi’nden bu yana, ABD'nin Ortadoğu'daki politikaları ve girişimleri, dört farklı bölgesel sütunla karmaşık bir ilişkiler ağına dayanıyordu: Suudi Arabistan, İsrail, Türkiye ve Mısır. Amerika Birleşik Devletleri, bölgeyi kasıp kavuran uzun yıllara dayanan yangınları kontrol altına almak için bu devletlerden biri veya birkaçıyla birlikte çalıştı (Yemen'de Suudi Arabistan, Lübnan'da ve işgal altındaki Filistin topraklarında İsrail veya Irak ve Suriye'de Türkiye gibi; aynı devletler, yangınları ilk etapta ateşleyen devletler olsalar bile).

Yıllar geçtikçe, ABD bölgede tek başına veya bu eski müttefikleriyle birlikte bazı önemli zaferler elde etti. Ancak bu ilişkilere yol açan dünya, ciddi, hatta radikal bir yeniden değerlendirme gerektiren değişimlerden geçiyor. Artık Körfez bölgesi için bir Sovyet tehdidi yok ve ABD dünyanın en büyük petrol üreticisi haline geldi. Bu arada, Filistinliler ve İsrailliler arasındaki ABD destekli son barış görüşmeleri neredeyse on yıl önce çöktü, iki devletli çözüm uzun zamandır ölü ve bugün İsrail'den sorumlu aşırılık yanlıları, kontrolleri altındaki tüm Filistin topraklarını resmen ilhak etmek için mesiyanik bir görevde gibiler.

Suudi Arabistan'ın, İsrail'in, Türkiye'nin ve Mısır'ın liderleri, Washington'ın temel çıkarlarını açıkça göz ardı ederek, kendi yollarını çiziyorlar. Rusya, Çin, Hindistan ya da birbirleriyle daha yakın siyasi, ekonomik ve askeri ilişkilerin -açık ya da gizli olarak- onlara ABD'ye uygun alternatifler sağlayacağına inanıyorlar. Açıkça söylemek gerekirse, Amerika'nın Ortadoğu'daki dört geleneksel sütunu artık güvenilmeyecek kadar kırılgan.

Son zamanlarda Türklerin, İsraillilerin ve Arapların birbirleriyle nasıl diyaloga girdikleri, bölgesel diplomasiyi, işbirliğini ve yatırımı canlandırmanın yollarını araştırdıkları hakkında çok şey yazıldı. Bazı analistler Ortadoğu'da yeni bir dönemin şafağını ilan edecek kadar ileri gittiler. Ancak bu gerilimi azaltma çalışmaları çok dikkatli bir şekilde karşılanmalıdır. Bugün uzlaşmanın erdemlerinden bahseden adamlar, Yemen'i mahvedenlerle aynıydı; Katar'ı kuşattılar; Suriye ve Libya'da öfke saçtılar; ve bir halk ayaklanmasının ardından Suriye'nin despotu Beşar Esad'dan uzak dursalar da ancak savaş suçları işledikten ve ülkesini bir uyuşturucu devletine dönüştürdükten sonra onu memnuniyetle karşıladılar.

Gerçekte, Suudi Arabistan, İsrail, Türkiye ve Mısır'ın hepsi saldırgan milliyetçiliğin çeşitli biçimlerinin peşinde koşuyorlar. İsrail zaten dini şovenizmi ve dışlayıcılığı kodladı ve bazı liderleri düzenli olarak terörizmi kışkırtıyor ve Filistinlilerin Batı Şeria'dan etnik temizliği çağrısında bulunuyor. Suudi Arabistan'da, Veliaht Prens Muhammed bin Selman, dini kurumların etkisini azaltmak ve otoriter kişiliği etrafında dönen bir Suudi ulusal kimliğini zorlayıcı araçlarla inşa etmek amacıyla yeni bir hiper-milliyetçilik kültürünü teşvik etti.

Türkiye'de, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Batı'ya karşı sık sık yürüttüğü şikayet ve yıldırma kampanyalarında dini renklerle boyanmış ve Osmanlı canlandırmasıyla karıştırılmış saldırgan Türk milliyetçiliğinin bir versiyonunu kışkırtmasıyla biliniyor. Erdoğan kendisini bu aşındırıcı değerlerin vücut bulmuş hali olarak yansıtıyor. Ve Mısır'da, Cumhurbaşkanı Abdülfettah el-Sisi'nin on yıllık saltanatı, modern Mısır tarihindeki en otokratik felaket oldu.

Dahası, bu ülkeler bölgesel öncelikleri konusunda ABD ile işbirliği yapmayı çoğunlukla bıraktılar. Sisi, bu yılın başlarında ABD istihbarat teşkilatları tarafından yakalanmadan önce Ukrayna'ya karşı kullanmak üzere Rusya'ya roket ve topçu mermisi sağlamayı planlıyordu. Erdoğan, ABD Başkanı Joe Biden ve diğer NATO güçleriyle son Vilnius zirvesinde, İsveç'in NATO'ya katılımına karşı muhalefetini bir yıllık engellemenin ardından bırakmış gibi göründüğü büyük bir krizden çıkma yolunu zar zor katetti. Ancak Suriyeli mülteci dalgalarını serbest bırakmakla tehdit ederek Avrupa'ya şantaj yapmaya devam ediyor. Ve Erdoğan'ın daha önce Rus S-400 füze savunma sistemini satın alması, şimdiye kadar gördüğü yaptırımların daha da şiddetlilerini garanti etmiş olmalı.

Bir zamanlar ABD ile bağları sağlamlaştıran tarihsel faktörler de dağıldı. Bölge ülkeleri için tehdit oluşturan Sovyetler Birliği artık yok. (İronik olarak, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin bugün İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu, Muhammed bin Selman ve Erdoğan ile bu liderlerin Biden ile sahip olduklarından daha sıcak kişisel ilişkilere sahip.) Artık Körfez'e yönelik herhangi bir dış tehdit yok.

Petrolün oynadığı rol de çarpıcı biçimde değişti. Petrol, Amerika'nın Suudi Arabistan ile II. Dünya Savaşı'na kadar uzanan ilişkilerini körüklemişti; ABD ve Avrupa ve Asya'daki müttefikleri, ABD ordusunun bu işlemlerin güvenliğini garanti etmesi karşılığında Suudi Arabistan'dan ve Körfez ülkelerinin geri kalanından ithal edilen petrol ve gaza güvenmeye başladı. Ancak ABD artık Körfez bölgesinde ekonomik çıkarı olan tek dış güç değil. Çin, Hindistan ve diğerleri gibi Asyalı güçler, Körfez ile karmaşık ekonomik ve ticari ilişkiler kurdu. Ve Asya’da daha yüksek ekonomik faaliyetlerin beraberinde daha yüksek bir siyasi ve askeri profil getirmesi doğaldır.

Bu durum, bu bölge için daha derin bir tarihin geri dönüşünü işaret ediyor. Büyük petrol gelirlerinin başlamasından çok önce, Körfez liman şehirleri Hint Okyanusu liman şehirlerine benziyordu. Bu küçük liman kentlerinin ekonomilerine tüccar aileler hakimdi: Arap, Fars, Afrikalı, Beluç, Hint ve diğerleri, Körfez'in her iki tarafında yaşayan Sünniler ve Şiiler. Yüzyıllar boyunca, bu aileler Körfez şehirleri, Doğu Afrika ve Hint alt kıtasının liman şehirleri ve ötesinde karmaşık bir insan ve mal alışverişi yaratan zengin bir denizcilik kültürü geliştirdiler. Her yerde bulunan Arap gemileriyle ünlü bu tüccarlar, Batılı güçler onları kontrol etmeden çok önce bu suları geçtiler. Yeni Körfez ülkeleri için doğuya bakmak, eski deniz yollarını yeniden kurmaktan başka bir şey değildir.

Bu bağlamda bakıldığında, Washington'daki bazı resmi çevrelerde ve yorumcu sınıfı arasında, Çin'in Suudi Arabistan ile İran arasındaki diplomatik ilişkilerin yeniden kurulmasındaki sınırlı rolü üzerine yapılan aşırı yorumlar hem yersiz hem de abartılıdır. Başlangıçtaki sıkı çalışmanın çoğu, daha önce Bağdat ve Umman'daki sessiz görüşmelerde başarıldı; ta ki Suudi liderliği, Washington'un dikkatini çekmeyi göze alarak, son sahneyi üretmek ve yönetmek için Çin'i getirene ve Pekin'e tüm prodüksiyon için kredi verene kadar. Biden yönetimi beklendiği gibi yanıt Verdi; bu da en azından kısmen, Suudi Arabistan ile İsrail arasında barış yapmak için şu anki görünmeyen mücadelesini açıklıyor.

Öngörülebilir gelecekte, hiçbir devlet veya devletler kombinasyonu Amerika'nın Körfez bölgesindeki stratejik, ekonomik ve teknik üstünlüğünü ciddi şekilde zayıflatamaz ve ABD, Arap Körfezi ülkelerine, ABD pahasına Çin ile pervasızca oyalanmanın sonuçları olacağını açıkça belirtmelidir. (Suudilerin Çin'den ilk gizli orta menzilli füze sistemleri alımını 1980'lerde yaptığını belirtmeliyiz.) Riyad, uzun süredir devam eden Batı yönelimini durdurma aşamasında değil. Amerikan teknolojisi ve uzmanlığı, krallığın ana gelir kaynağı olmaya devam eden Suudi enerji sektörü için gerekli olmaya devam edecek; binlerce genç Suudi öğrencinin Mandarin dilini öğrenmek için Pekin ve Şanghay'a akın ettiğine tanık olmak üzere değiliz.

Biden yönetiminin, Suudi Arabistan ile İsrail arasında mevcut fiili normalleşmelerini resmileştirmek için bir anlaşmaya aracılık etme takıntısı, kısmen başarılı olsa bile, uzun vadede ABD'ye siyasi veya stratejik olarak fayda sağlamayacak olan boşuna bir uğraştır. Bunun başlıca siyasi sonucu, Muhammed bin Selman'ın otoriter yönetimini güçlendirmek ve Netanyahu'yu daha köktenci bir İsrail kurma konusunda cesaretlendirmek olacaktır. Ve böyle bir anlaşma, Filistinlilere verilen güvencelerden bağımsız olarak, onların temel yaşanmış gerçekliklerini, işgal ve temel hakların inkârı gerçekliğini değiştirmeyecektir.

Suudi Arabistan'ın Biden yönetiminden devşirmeye çalıştığı bedel (krallığı ABD'nin diğer resmi müttefiklerinin statüsüne yükseltecek daha kapsamlı güvenlik garantileri, sivil bir enerji programı için nükleer teknoloji ve ABD silahlarına daha serbest erişim dahil), katlanılması çok fazla bir yüktür. Suudi Arabistan, Muhammed bin Selman'ın karakteri ve saldırgan geçmişi göz önüne alındığında, bu bedele layık bir ortak değil. Veliaht Prens, Washington'un Körfez bölgesinde iddialı bir Çin'e yönelik abartılı korkularını, ABD'nin pişman olmak için yaşayacağı tavizler elde etmek için kullanıyor. Bir Suudi-İsrail barış anlaşması, eğer gerçekleşirse, en iyi ihtimalle her iki ülkenin mevcut seçkinleri arasında bir anlaşma olacak ve bölgesel olarak daha fazla otokrasi ve otoriterliğe doğru sürüklenmeyi hızlandıracaktır. Böyle bir anlaşma, Muhammed bin Selman'ın ya da Netanyahu'nun, Rusya'nın Ukrayna'ya karşı savaşına fiili destek gibi, ABD'nin çıkarlarını ihlal eden ya da değerlerini inkar eden politikalar izlemeye devam etmeyeceğini hiçbir şekilde garanti etmeyecektir.

ABD'nin Suudi Arabistan, İsrail, Türkiye ve Mısır ile ilişkilerini yeniden değerlendirmesi, bölgedeki askeri ayak izini azaltma bağlamında gerçekleşmelidir. Türkiye ve Suriye'den Ürdün, Irak, Kuveyt, Suudi Arabistan, Bahreyn, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Umman'a kadar bölge genelinde konuşlanmış ABD birlikleri bulunuyor -ABD stratejik bombardıman uçaklarının Fars Körfezi'ne gidiş-dönüş görevlerinde periyodik uçuşlarına ve uçak gemilerinin Umman Denizi'ne sık sık konuşlandırılmasına ek olarak.

Kuveyt, Katar ve BAE'de büyük ABD hava üsleri gerçekten gerekli mi? ABD, Körfez'deki çıkarlarını (yani, İran'ı ve bölgedeki terörist grupları caydırmak), ABD Beşinci Filosunun karargahı olan Bahreyn'deki kritik deniz üssünü koruyarak ve daha yoğun hava gücüyle destekleyerek savunabilir. Bu kuvvet, yakındaki sularda yelken açan uçak gemileri tarafından daha da desteklenebilir. Irak'ın 1980'de İran'ı işgaliyle başlayan Körfez'deki son savaşlar dizisinden önce, Amerikan gücünün bölgede hissedilmesinin baskıcı olmayan yolu buydu. Bilge bir Arap Körfezi lideri o sırada Amerikalı bir diplomata, "Rüzgar gibi olmanı istiyoruz; seni hissetmek istiyoruz ama seni görmek istemiyoruz" demişti.

Bir zamanlar, Ortadoğu'da ABD'ye karşı büyük bir iyi niyet vardı. Amerika, bölge halkı tarafından, Türkiye'den Körfez'e kadar diğer eğitim kurumlarının yanı sıra Beyrut Amerikan Üniversitesi'ni (1866) ve Kahire'deki Amerikan Üniversitesi'ni (1919) inşa eden eğitim gönüllüsü olarak görülüyordu. Amerika, I. Dünya Savaşı'ndan sonra kendi kaderini tayin hakkının destekçisi olarak karşılandı. Amerika, 1880'lerin sonlarından başlayarak, Osmanlı Suriye'sindeki (bugünkü Suriye, Lübnan ve Filistin) zorlu koşullardan kaçan ve Amerika Birleşik Devletleri'nde özgürlük vaadi arayan ilk göçmen dalgası için tercih edilen sığınaktı. En önemlisi, Amerika, Ortadoğu'da sömürgeci mirası olmayan büyük bir Batılı güçtü. Amerika, Avrupalı güçlerin aksine Araplar ve Müslümanlar üzerinde egemenlik kurmadı. Profesör Yusif Erbili'nin Suriyeli ailesinin 1878'de çekilmiş bir fotoğrafının başlığı her şeyi anlatıyor: "Burada (nihayet) özgürlük içinde coşan çocuklarla birlikteyim."

Bu iyi niyet, ABD'nin yerel komünistleri ve Sovyetler Birliği'ni kontrol etme arayışındaki baskıcı otokratik rejimlere artan desteği ile azalmaya başladı. Amerika'nın 1967 Altı Gün Savaşı sırasında daha fazla Arap toprağını fethetmesinin ardından İsrail'i kucaklaması, birçok Arap'ın ABD'den yabancılaşmasını derinleştirdi ve genişletti. Bugün bölgedeki kamuoyu yoklamaları, ABD'nin Ortadoğu'daki politikalarına ve Amerika'nın kendisine dair olumsuz görüşleri doğrulamaktadır. Washington'un askeri profilini düşürmek ve insan haklarını savunmasını tutarlı, açık ve evrensel bir şekilde yükseltmek, bölge halkları nezdinde güvenilirliğini yeniden tesis etmek için uzun bir yol kat edecektir. Aynı zamanda içeride otokrasi, baskı ve saldırgan milliyetçiliği savuşturmalarına yardımcı olacaktır.

Amerika'nın demokratik yönetim sistemine, liberal açık toplumuna ve onun değer verdiği kapsayıcı yurtseverlik ve siyasi çoğulculuk kavramlarına meydan okunduğu ve aşındırıldığı bir zamanda, Ortadoğu'daki savunulamaz rejimlerle daha yakın bağlar arayarak bu değerleri ve onları destekleyen kurumları daha da zayıflatmak aptallıktır. Suudi Arabistan, İsrail, Türkiye ve Mısır, Washington'un bölgedeki geleneksel müttefikleri olabilir, ancak bugün bu statüyü hak etmiyorlar.

Kudüs Haber Ajansı - KHA