22-24 Ağustos'ta Johannesburg'da yapılan BRICS Zirvesi toplantısının ana motifi, beklenen şekilde, grubun altı üye devleti daha kapsayacak şekilde genişletilmesi oldu. Bunun kendisi tek başına bir olay olsa da, gerçekte, grubun küresel çok kutupluluk ve ekonomik büyüme için çok önemli olan daha adil bir uluslararası ticaret ve finans mimarisinin yaratılması konusundaki temel gündemine iyi bir şekilde uyuyor.

Zirvenin sonunda kabul edilen İkinci Johannesburg Deklarasyonu, mütevazı bir şekilde, belgenin sonuna doğru, altı üyenin daha eklenmesinin "BRICS genişleme sürecinin yol gösterici ilkeleri, standartları, kriterleri ve prosedürleri üzerinde fikir birliğinden" kaynaklandığını belirtmektedir.

Bununla birlikte, altı ülkelil liste - Arjantin, Mısır, Etiyopya, İran, Suudi Arabistan ve BAE - başka önemli ipuçları da veriyor. Yeni başlayanlar için, bu BRICS konsensüsü derin bir Rus-Çin anlayışına dayanıyor. Ayrıca BRICS kendisini Batılı olmayan bir grup olarak ilan ediyor. BRICS'in Afrika ve Fars Körfezi bölgesine, iki kadim medeniyet devleti olan Mısır ve Etiyopya'ya "kilit ülkeler" olarak en yüksek önemi atfettiğine şüphe yok.

Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov daha sonra, "fikir birliğine" bazı "canlı tartışmalar" ve bazı ciddi düşüncelerle ulaşıldığını açıkladı:

"Adayların ağırlığı, önemi ve uluslararası konumları bizim için birincil faktörlerdi. Çok kutuplu bir dünya düzenine ve uluslararası ilişkilerde daha fazla demokrasi ve adalet ihtiyacına inanan benzer düşünen ülkeleri saflarımıza katmamız gerektiği ortak görüşümüzdür. Küresel yönetişimde Küresel Güney için daha büyük bir rolü savunanlara ihtiyacımız var. Bugün katılımı ilan edilen altı ülke bu kriterleri tam olarak karşılamaktadır."

BRICS genişleme sürecinin çok tartışmalı olduğu düşünülüyordu, ancak grubun birliği güzel bir şekilde gerçekleşti. Tüm sürprizlerin anası, Hindistan'ın Batı'nın tüm tahminlerini yalanlayan proaktif bir role geçişi oldu. Bu, Hindistan-Çin ilişkileri için yeni bir ortam yaratıyor, çünkü Başkan Şi Cinping ve Başbakan Narendra Modi gerçekten buzları kırdı.

Batı Asya ve Afrika'ya bu kadar çok odaklanan Brezilya, bir aykırı değer gibi görünebilirdi; ancak Arjantin'in dahil edilmesi Brezilya'nın huzursuzluk duygusunu yatıştırdı. Çin, Etiyopya'nın dahil edilmesini istedi. Rusya, Mısır'ın dahil edilmesini istedi. Hindistan da, altı yeni gelen ülkenin hepsiyle tarihsel olarak dostça ve yakın ilişkilere sahip olduğu için memnundu.

Bunun için kredinin, diplomatik becerisi ve saf azmi BRICS genişlemesinin arkasındaki algoritmayı bir araya getiren Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov'a gitmesi gerekebilir.

Lavrov, Rusya'nın özel askeri operasyonlarının geçen yıl Şubat ayında başlamasından sonra Pretoria'yı en az dört kez ziyaret etti. Şüphesiz, Kremlin'in kalbi ve zihin makinesi ilerliyordu: Güney Afrika, özel askeri operasyonun birinci yıldönümünde Rusya ile ortak bir askeri tatbikata ev sahipliği yaptı ve Cumhurbaşkanı Cyril Ramaphosa bu yıl iki kez Moskova'yı ziyaret etti. Basitçe söylemek gerekirse, Rusya "izolasyon olmadığını" iddia ederken Devlet Başkanı Vladimir Putin'in elini sıktı. BRICS zirvesinin sonucu budur.

Petro-doların çözülmesi 

Ancak BRICS genişlemesinde gerçekten göze çarpan şey, Fars Körfezi bölgesinden üye devletlerin (Suudi Arabistan, BAE ve İran) üstünlüğüdür.

Peki, dünyanın en önemli üç enerji süper gücünü bir araya getirmenin oyun planı neydi? Putin, Rusya'nın, Batı ekonomileri de dahil olmak üzere dünya ekonomisinin, uzun bir süre boyunca, verimli, uygun maliyetli üretim araçlarını çalıştırmak için ana enerji kaynağı olarak hidrokarbonlar olmadan yapamayacağı yönündeki değerlendirmesini birden fazla kez dile getirdi.

Rusya ve Suudi Arabistan tek başına dünya petrol üretiminin dörtte birini oluşturuyor. Rusya ve İran, dünyanın en büyük birinci ve ikinci gaz rezervlerine sahip.

Ukrayna savaşı bir şey gösterdiyse, o da meta bakımından zengin ülkelerin göz ardı edilemeyeceğidir. Buradaki mesele, bu zengin kaynaklara sahip devletlerin stratejik özerkliklerini kullanma konusundaki isteklilikleri ve alanlarıyla ilgilidir. Soğuk Savaş dönemi herhangi bir alana izin vermedi. Ancak güçlerin ortak ilişkisi, özellikle Soğuk Savaş sonrası "tek kutuplu moment" ortadan kalktıkça, çarpıcı bir şekilde değişti.

Suudi Arabistan ve BAE bunu en iyi şekilde örneklendiriyor. Onlarca yıldır ABD'nin yakın müttefikleri olan bu ülkeler, şimdi, Washington'ın yeminli düşman olarak gördüğü Çin ve Rusya da dahil olmak üzere, dış ilişkilerini çeşitlendiriyorlar. İran da, aşırı ABD ve AB yaptırımlarının yükü altında, bugün hem Moskova hem de Pekin ile stratejik bir ortaklığa sahip.

Buradaki dikkat çekici nokta, bu üç petrol üreticisi ülkenin de dolar dışı para birimlerinde petrol ticaretine açık olmasıdır. ABD'nin geçtiğimiz yıl yüz milyarlarca dolarlık rezervlerine el koyarak Rusya'ya yaptığı şey, Fars Körfezi ve ötesindeki sözde petro-dolar devletleri geneline şok dalgaları gönderdi. 

Kremlin sözcüsü Dmitry Peskov, birkaç hafta önce, küresel ekonomideki dolarsızlaşma sürecinin "ciddi şekilde ilerlemesiyle" ilgili memnuniyetini dile getirdi. Ulusal para birimlerinin kullanımı artık bir gerçeklik haline geldi; küresel ölçekte büyüyen bir gerçeklik. Sadece yaptırım kısıtlamalarıyla karşı karşıya kalan ülkeler değil, aynı zamanda bunlarla karşı karşıya olmayanlar da bu uygulamaya başvuruyor - bu rejimin dış ekonomik [faaliyetteki] faydalarını anlıyorlar."

Aslında, Temmuz ayında, "yaptırım uygulanmayan" Hindistan ve BAE, ticareti dolar yerine rupi cinsinden yapmak için bir anlaşma imzaladı ve Hindistan'ın dolar dönüşümlerini ortadan kaldırarak işlem maliyetlerini azaltma çabalarını artırdı. Sadece geçen yıl Hindistan-BAE ikili ticaretinin 84,5 milyar dolar olduğunu bilmek gerekiyor. Yeni anlaşma kapsamında iki ülke arasında petrol ve altın da dahil olmak üzere ilk işlemler başladı.

Tüm göstergeler, Johannesburg'daki tartışmalarda tek bir BRICS para biriminin yaratılmasının mümkün olduğu yönünde. Putin, basın açıklamasında buna atıfta bulunarak şunları söyledi: "Tek bir uzlaşma para biriminin kesinlikle dikkatimizi hak ettiğine inanıyorum. Bu karmaşık bir konu, ancak bir şekilde veya başka bir şekilde çözmeye doğru ilerlemeliyiz. "

Bu karmaşık tartışmanın, ortak bir para birimi fikrini destekleyen iki üye devlet olan Rusya ve Brezilya'nın başkanlığında 2024 ve 2025'teki önümüzdeki iki BRICS zirvesinde ilerlemesi ihtimali her zaman var.

Özetle, Fars Körfezi'nin üç büyük petrol üreticisi ülkesinin göreve başlamasıyla BRICS 2023, petro-doların çözülmesinin başlangıcını teşkil edecek. Bu, çok kutuplu bir dünyaya doğru atılmış büyük bir adımdır. Yeni uzlaşma mekanizmaları, ortak para birimi, vb., dünya ekonomisini ABD Merkez Bankası'nın pençesinden kurtararak doları istikrarlı bir şekilde tahtından indirecektir.

Küresel Güney'i Güçlendirmek

Mısır ve Etiyopya ile birlikte üç Batı Asya petrol devletinin göreve başlamasının ardındaki mantık, Rusya ve Çin'in tarihi bir ekonomik dönüşümün zirvesinde olduğunu düşündükleri Afrika kıtasıyla bölgesel bağlantının zorunlulukları açısından da değerlendirilebilir. 2050 yılına gelindiğinde, yalnızca üretim harcamalarının Afrika'da 1 trilyon dolara ulaşması ve küresel işletmeler için muazzam fırsatlar sunması bekleniyor.

Ancak Afrika içi etkili entegrasyon, kıtanın ekonomik dönüşümü için kritik öneme sahip olacak. Rusya, Fars Körfezi bölgesini, yük taşımak için 7 bin 200 km uzunluğunda çok modlu bir gemi, demiryolu ve karayolu güzergahı ağı olan Uluslararası Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru'na bağlamayı ve Afrika pazarının ötesine genişletmeyi umuyor.

Moskova, Kahire ile Süveyş Kanalı civarında özel bir ekonomik bölge kurulmasını görüşüyor. Suudi Arabistan, kuzey ve güneyi birbirine bağlayan kapsamlı bir demiryolu ağını genişletiyor. Suudi ve Emirlikler, kıyı şeridi boyunca bir dizi yeni liman planlanıyor. 

Son tahlilde, asıl soru, Johannesburg'da yaşananların BRICS'in "bağımsız" bir olay olarak genişlemesi olup olmadığıdır. Kuşkusuz, 1 Ocak 2024'ten itibaren BRICS üyeliğini tam olarak üstlenecek olan altı önemli devletin gölgesi altında bir gecede ortaya çıkması, Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) veya Avrupa Birliği'nde olduğu gibi tüm uzun süreli prosedürlere kısa devre yaptırdı.

Aciliyet duygusu aşikardır. Soru sorulmadı; hiçbir sorgulama yapılmadı; özenle seçilmiş yeni üye devletlerden herhangi bir uyum raporu beklenmiyor. Her biri kendi kimlik bilgilerine sahip bölgesel bir güç olan ülkeler, sadece kırmızı halıda karşılandı.

Şüphesiz, Rusya ve Çin arasındaki birçok sohbet ve sessiz tartışmalar bu yolu açtı. Ruslar, taktikleri stratejiden ayırt etmede mükemmeldir ve bu konuda, Moskova'nın savunduğu dünya düzeniyle harmanlanırlar.

Halihazırda üzerinde çalışılmakta olan derin ticaret ve ödemeler reformu ile birlikte ele alındığında, olup bitenler, son birkaç yüzyıldır yalnızca Batı tarafından yönetilen uluslararası ticaret sisteminin, zenginliği dünyanın geri kalanından bakımlı "bahçelerine" aktarmak amacıyla değiştirilmesinden daha az değildir. Kolektif batı yeni gerçekliklere uyum sağlama dehasını göstermediği sürece, yabani otlar yakında "bahçesini" ele geçirmeye ve onu bir ormana dönüştürmeye başlayabilir. Avrupa'nın ekonomik toparlanması zor olacak.

Çalkantılı zamanlar önümüzde

Özetle, BRICS genişlemesinin tarihsel öneminin şu terimlerle tartılması gerekiyor: Birincisi, İran ile ABD'nin iki eski bölgesel müttefiki Suudi Arabistan ve BAE, Washington ile karşılıklı saygı ve yarar temelinde eşit bir ilişki müzakere etmek için çok ihtiyaç duyulan bir alana sahipler. Ve bundan yararlanmak isteyen bir ruh hali içindeler.

İkincisi, Batı Asya'daki Batı egemenliği, tarihsel anlamda, bölgesel düzende derin bir değişimin habercisi olacak şekilde sona eriyor. Çin'in, perde arkasından sessiz Rus desteğiyle başlattığı süreç; Suudi-İran uzlaşmasına aracılık etmek için başlattığı süreç, şimdi er ya da geç mantıksal sonucuna doğru ilerleyecektir.

Bu, Batı'nın sömürgeci "böl ve yönet" zihniyetinin artık bölge devletleri arasında müşteri bulamayacağı anlamına geliyor. Dolayısıyla Johannesburg'da yaşananlar İsrail ve Türkiye için de önemli olacaktır.

Son olarak, en önemlisi, salyangoz hızında hareket etmesi beklenen dolarsızlaşma süreci artık hızlanacak. Putin'in, Biden yönetimi Rusya'ya karşı "cehennem yaptırımları" uyguladığı esnada uyarıda bulunduğu husus; özellikle de Rusya'nın SWIFT ödeme sisteminden çıkarılması, yani ABD'nin ödeyeceği çok ağır bir bedel olacağı uyarısı gerçekleşiyor. Geri tepme uluslararası finans ve ticaret sisteminde başlıyor.

Batı, Küresel Çoğunluk ile gireceği çatışmayı kazanamaz. Ve geçiş süreci, Washington tarafından yalnızca Moskova ve Pekin ile uzlaşma yoluyla ele alınabilir.

Bu süreç, Ukrayna'da Rusya'ya karşı yürütülen vekalet savaşının sona ermesi ve Tayvan üzerinden Çin ile gerilimleri körükleme girişiminin geri çekilmesi ya da terk edilmesiyle başlamak zorunda kalacak. Öte yandan, ABD'nin savaşçı militarize politikalarından uzaklaşma stratejisinde yapılacak herhangi bir rota değişikliği, ABD önderliğindeki tüm Batı ittifak sistemi için uzun vadeli etkilere yol açarken, kısa vadede Başkan Joe Biden'ın yeniden seçilme kampanyasını da etkileyecektir. Ukrayna savaşındaki aşağılayıcı yenilgi artık örtbas edilemez. 

Eski, benmerkezci, hegemonik batı zihniyeti kolayca teslim olmayacağı için önümüzdeki dönem çalkantılı olacak. ABD'deki ve Avrupa'daki yerleşik çıkar gruplarına gelince, onların temel içgüdüsü, tarihin ilerleyişini durdurmak için geciktirici taktikler üretmek olacaktır. Ancak BRICS rotasını değiştirmedikçe bunlar işe yaramaz.

Kudüs Haber Ajansı - KHA