6 Şubat'ta Suriye ve Türkiye'yi sarsan yıkıcı depremin ardından Şam, kendisini benzeri görülmemiş bölgesel diplomatik faaliyetlerin merkezinde buldu. Mısır ve Ürdün'ün dışişleri bakanları ve üst düzey bir Arap parlamento heyeti ziyaretlere katılırken, doğrulanmamış raporlar, Suudi Arabistan'ın en üst düzey diplomatının da Suriye'nin başkentinde göründüğünü söylüyor.

Bu ani "deprem diplomasisi" girişimleri, Arap başkentlerinde, Suriye'nin 2011'den bu yana Riyad'daki ilk Arap Birliği Zirvesi'ne katılma olasılığı hakkında artan lâkırdılarla çakışıyor.

Ancak, birçoğunun varsaydığı gibi, Arapları Suriye'ye yönelik politikalarında bir değişikliğe zorlayan sismik hatalar değildi. Daha ziyade, Şam'a akın etmesine neden olan, ülkenin hızlanan bölgesel hegemonya rekabeti içindeki jeopolitik konumuydu.

Arap ülkeleri, Devlet Başkanı Beşar Esad hükümetiyle yakınlaşma politikaları aracılığıyla, Suriye'yi İran'dan uzaklaştırmaya ve son on yılda Arap ayaklanmalarının neden olduğu bölgesel kaosu geri almaya çalışıyor. Bu, İran'ın en büyük bölgesel düşmanı olan İsrail ile en güçlü ilişkilere sahip iki Arap devleti olan Kahire ve Abu Dabi'de benimsenen bir politikadır.

Kahire Girişimi: Suriye'yle uzlaşmayı hedefleyen Arap planı

Haberlere göre, şu anda masada, Mısır Dışişleri Bakanı Samih Şükri'nin Şam'a taşıdığı "güdük" bir girişime dayanan bir Arap uzlaşma planı var. The Cradle, Suriye ile Arap devletleri arasındaki ilişkilerin 2011 öncesi seviyelere getirilmesini, Suriye'nin Arap Devletleri Ligi'ne geri döndürülmesini ve Suriye-Irak sınırında ortak "Arap güçlerinin" konuşlandırılmasını müzakere etmeyi öneren bu planın ana hatları hakkında bilgilendirildi.

Bu girişimin gölgesinde, Batı Asya'da İsrail'le normalleşmenin ana itici gücü olan BAE, Suriye ve İsrail'i 2010'daki çöküşünden bu yana ilk kez barış görüşmelerine teşvik eden kendi "gizli maddesini" ilerletmeye çalışıyor. Emin olmak için bu çok zor bir hedef: Çünkü İsrail, Suriye'yi haftada bir bombalıyor.

Kahire planı üç ana hedefinden birine ulaşmış olabilir. Son Arap-Suriye görüşmeleri hakkında derin bilgiye sahip olan ve isimsiz kalmasını isteyen Mısırlı bir politikacı, Suriye konusunda herhangi bir Arap muhalefetini reddetti. Aslında, Suudi Arabistan'ın şu anda Suriye'nin Arap Birliği üyeliğinin 2011'de askıya alınmasını sona erdirmek için bir mekanizmada BAE, Mısır ve Umman ile koordine ettiğini doğruluyor.

Bu politikacı, Suudi Dışişleri Bakanı Faysal bin Ferhan Al Suud'un geçtiğimiz Şubat ayında Münih Güvenlik Konferansı'nda yaptığı ve Suriye savaşının ilk yıllarından belirgin bir değişim gösteren açıklamalarına işaret ediyor. Araplar arası bu muazzam anlaşmazlık döneminde, Suudi Arabistan da dahil olmak üzere birçok bölgesel devlet, Esad liderliğindeki hükümeti devirmek için silahlı milisleri destekledi.

'Gerçekçilik' Suriye'ye karşı yeni yaklaşımı yönetiyor

Münih'te Al Suud, "Arap dünyasında statükonun uygulanabilir olmadığı konusunda büyüyen bir fikir birliği olduğunu", siyasi bir çözüm için "maksimalist hedeflerin" kaldırılacağını; ve komşu devletlerdeki Suriyeli mülteciler sorununu ele almak için yeni bir yaklaşımın "formüle edildiğini" söyledi.

Aslında, Arapların Suriye'deki duruma yaklaşımını yönetmeye başlayan "gerçekçilik"tir: Bu, "rejim değişikliği" taleplerini bir kenara bırakmayı ve bu hedefe ulaşmadaki başarısızlıklarını kabul etmeyi içerir. Bu, Türkiye'nin Şam'la yakınlaşma politikası için de geçerli.

Mısırlı kaynak, The Cradle'a, BAE tarafından desteklenen ve Riyad ile "koordine edilen" Kahire girişiminin "Suriye topraklarının birliğini ve egemenliğini" korumaya ve "2011'den önceki durumuna geri dönmeye" dayandığını söyledi.

Şam, Kahire girişimine prensipte itiraz etmese de müzakere masasında oturanlarla "paralel" olarak kademeli bir şekilde ilerleyeceğini belirtti. Bu, silahlı grupların, özellikle de El Kaide ile bağlantılı ve çeşitli terör listelerinde yasaklanan militanların Arap finansmanının kesilmesiyle başlamalıdır.

Mısırlı kaynak, Suriye'deki silahlı muhalefetin finansmanını durdurmak konusunda "dengeli bir Arap taahhüdü" olduğunu doğruluyor. Dahası, Türkiye, Suriye'deki aşırılık yanlısı milislerin kalan kalesi olan "İdlib'de güvenlik garantileri" sağlama konusundaki istekliliğini de dile getirdi.

Mısırlı siyasi kaynak, "Suriye'nin Arap Birliği'ne dönüşünü tartışmanın geride kaldığını" da ortaya koyuyor. Bu, elbette, tüm Arap devletlerinin şu anda bu konuda hemfikir olduklarını gösteriyor - geçen Kasım ayında Cezayir'de yapılan bir önceki zirve toplantısına gölge düşüren muhalefetin tam aksine.

"Görüşmeler şimdi, Arap güçlerinin Suriye-Ürdün-Irak sınır üçgenine kadar Suriye Cezire bölgesinde konuşlandırılmasını tartışmak ve Riyad'daki bir sonraki Arap zirvesinin kapanış açıklamasında bu gücü kurma kararını da içeren [Arap Birliği'ne] bu dönüşe eşlik eden siyasi maddeler etrafında dönüyor" dedi.

Dış zorluklar

Bu girişimin önündeki başlıca engel, Washington'ın IŞİD'e karşı ABD önderliğindeki koalisyonun parçası olarak, çoğunlukla Kürt ağırlıklı Suriye Demokratik Güçleri (SDG) tarafından kontrol edilen bölgelerde, yaklaşık 900 asker bulundurduğu Tenf'te (Suriye'nin güneydoğusunda), Haseke'de ve Deyrizor'da (kuzeydoğu) ABD askerlerinin konuşlandırılmasıdır.

Ve ABD'nin bu bölgelerden çekilme niyetinde olduğuna dair hiçbir işaret yok. 4 Mart'ta, ABD Genelkurmay Başkanı General Mark Milley, Suriye'nin kuzeydoğusunu ziyaret etti ve burada ABD güçlerinin ve SDG'nin IŞİD'in yenilgiye uğratılmasında ilerleme kaydettiğini açıkladı. Suriye'deki misyonun riske değip değmeyeceği sorulduğunda Milley, "Bunun önemli olduğunu düşünüyorsanız, cevap evet" diyerek bunu ABD ve müttefiklerinin güvenliğine bağladı.

Washington, geçtiğimiz birkaç yılda, Suriye savaşının sona ermeye başlamasından bu yana, Arapların Suriye ile ilişkileri iyileştirme çabalarını sistematik olarak engelledi. 6 Şubat depreminden sonra, ABD Dışişleri Bakanlığı, "Şam ile ilişkileri normalleştirmeyi" reddettiğini açıkça ilan etti. ABD Temsilciler Meclisi'nin ezici çoğunluğu, 27 Şubat'ta, Başkan Joe Biden yönetimini, ülkenin kötüleşen insani krizine rağmen, Suriye'ye yaptırım uygulamaya devam etmeye çağıran bir yasa tasarısını kabul etti.

Washington, depremden önce bile, Suriye'deki ekonomik ilmiği sıkılaştırmak için fazla mesai yapıyordu. Sadece birkaç ay önce, 2022'nin sonlarında, Biden, ABD Sezar Yasası yaptırımlarının kapsamlı etkileri altında zaten sarsılmış olan Şam'a ek yaptırımlar uygulayan "Captagon Yasası"nı yayınladı.

Geçtiğimiz yıl, Batı ve Arap medyası, Suriye'nin Captagon'u Fars Körfezi'ndeki Arap ülkelerine, özellikle de Suudi Arabistan'a kaçırdığı iddialarına dikkat çekti. Bu suçlamalar daha sonra Arap devletlerinin Şam ile yeniden ilişkiler kurmasını haklı çıkarmak ve engellemek için kullanıldı. Bölgesel politikacıların talep ettiği gibi, Suriye ile "normalleşmenin bedellerinden" biri, bu ilacı Suudi Arabistan'a ihraç eden "Captagon fabrikaları" hakkında enformasyon olacaktır.

Ancak bugün, Arap kaynakları, geçen ayki toplantılarda "Arap ülkelerinin Şam'ın Captagon kaçakçılığını durdurması talebiyle ilgili medyada dolaşan her şeyin Suriyeli yetkililerle masada olmadığını" doğruladı. Özünde, Captagon tartışılmadı bile.

Toplantı gündemleri hakkında bilgi sahibi olan bir kaynak, "Tartışılan şey, geçen Şubat ayında imzalanan Irak-Suudi sınır güvenliği anlaşmasına benzer şekilde, sınırları kontrol etmek için Arap kılıflı bir Suriye-Ürdün-Irak mekanizmasıydı" diyor.

Suriye'de herhangi bir çözümün önünde ciddi engeller oluşturan ABD askeri işgaline ek olarak, üstesinden gelinmesi gereken başka bir engel daha var: İdlib vilayetinin çoğunu ve Halep kırsalını kontrol eden Türkiye destekli milisler. Kaynaklara göre, Suriye'nin bu kuzey bölgesinde, Türk-Rus garantörü, "tüm bölgelerin ortak bir güvenlik-askeri mekanizma aracılığıyla devlet kontrolüne geri dönmesi" için ana motor olacak.

İran etkisini frenleme arayışı

Suriye'ye karşı silahlı muhalif grupları ve terör örgütlerini finanse eden Arap devletleri, Şam'a uzattıkları zeytin dalının, Şam'ı İranlı müttefikinden ve direniş ekseninden uzaklaştırmayı amaçladığı gerçeğini gizlemiyor. En azından, ABD müttefiki Körfez ülkeleri, Suriye'de İran etkisini hafifletmelerine izin verecek bir rol arıyorlar.

Aynı zamanda, Şam, "Suriye'deki İran askeri güçleri hakkındaki bu yanlış haberleri" defalarca yalanladı ve "Suriye'deki İranlı danışmanların sayısının 100'ü geçmediğini" iddia etti. Ordunun yardımcı güçlerine gelince, "Suriye Ulusal Savunması onların yerini almaya başladı ve yavaş yavaş orduya entegre edilecek" diyor hükümete yakın Suriyeli bir gazeteci.

Şam, düğümleri birer birer çözmeyi planlıyor. Suriyeli kaynak, Suriyeli yetkililerin "İran'ın varlığının gerçekliğini ve Hizbullah'ın dost güçlerinin varlığını, medyanın gerçekleri gizlemesinden uzak" açıklamakta ısrar ettiklerini söylüyor. "'Dostlar’, Suriye'nin talebi üzerine, kaos yayan ve meşru kurumları hedef alan silahlı gruplarla savaşmak için girdiler. Bu grupların finansmanı ve silahlandırılması durduğunda, onlar [müttefiklerimiz] teşekkürlerimizle ayrılacaklar, çünkü onlara ihtiyaç kalmayacak."

Ulaşılamayan önkoşullar

Suriyeli kaynak, girişimin başarısının, hiçbiri henüz başarılamamış olan çeşitli koşullara bağlı olduğunu öne sürüyor. Bunlardan en önemlisi, Türkiye destekli "Suriye Milli Ordusu" gibi silahlı grupların dağıtılması ve bu güçlerin Suriye Arap Ordusu'na (SAO) entegre edilmesi için gereken mekanizmanın kurulmasıdır. Bu, Kahire planında önerilen varsayımsal "Arap güçlerinin" rolü üzerinde anlaşmaya varmayı da içerecektir – özellikle Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) muhalif savaşçıları ve Kürt SDG güçleriyle onları da Suriye ordusuna katacak mekanizmalar kurmak için nasıl iletişim kuracakları konusunda.

Bu "Arap güçlerini" oluşturma veya operasyonel yetkileri üzerinde anlaşmaya varma yolu iyi döşenmiş görünmüyor ve bu girişimin gerçek saha ve teknik tartışmalar sırasında yokuş yukarı bir savaşla karşı karşıya kalması muhtemel.

Bu girişimi müzakere etmek, Şam'ın bunu kabul edeceği anlamına gelmez. Suriye hükümeti mevcut ittifaklarına bağlı kalıyor ve İsrail ile müzakereler konusunda herhangi bir taviz vermeyi reddediyor. Bu sertleşmiş tutum, Trump yönetiminin, Tel Aviv'in işgal altındaki Suriye Golan Tepeleri üzerindeki egemenliğini tek taraflı olarak tanımasının ardından ivme kazandı – mevcut sağcı İsrail hükümetinin Filistin davasını tasfiye etme yönündeki cehennem misyonuna ek olarak.

Hükümete yakın bir kaynak, "Şam 12 yıl boyunca savaştı ve ağır bir bedel ödedi ve onunla savaşanlara taviz vermeye hazır değil" diyor.

Kudüs Haber Ajansı - KHA